Το νόμιμο, το υποχρεωτικό και το απαγορευμένο - Giorgio Agamben

Σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς, οι ανθρώπινες πράξεις κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες, οι οποίες είναι οι εξής: υποχρεωτικό, αξιέπαινο, επιτρεπόμενο, κατακριτέο, απαγορευμένο. Στο υποχρεωτικό αντιτίθεται το απαγορευμένο, σε αυτό που αξίζει να επαινεθεί αυτό που πρέπει να κατακριθεί. Όμως η πιο σημαντική κατηγορία είναι αυτή που βρίσκεται στο κέντρο και συνιστά, μπορούμε να πούμε, την πλάστιγγα στην οποία ζυγίζονται οι ανθρώπινες πράξεις και εκτιμάται η ευθύνη (η ευθύνη στην αραβική νομική γλώσσα λέγεται «βάρος»). Αν αξιέπαινο είναι αυτό του οποίου η πραγμάτωση επιβραβεύεται και η παράλειψη δεν απαγορεύεται, και κατακριτέο είναι αυτό του οποίου η παράλειψη επιβραβεύεται και η πραγμάτωση δεν απαγορεύεται, το επιτρεπόμενο είναι αυτό απέναντι στο οποίο το δίκαιο δεν μπορεί παρά να σιωπά και δεν είναι ούτε υποχρεωτικό ούτε απαγορευμένο, ούτε αξιέπαινο ούτε κατακριτέο. Αντιστοιχεί σε μια παραδεισένια κατάσταση, στην οποία οι ανθρώπινες πράξεις δεν συνεπάγονται οποιαδήποτε ευθύνη, δεν «ζυγίζονται», με κανέναν τρόπο, από το δίκαιο. Όμως –και αυτό είναι το κρίσιμο σημείο–, σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς είναι καλό αυτή η περιοχή, την οποία το δίκαιο δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να καταλάβει, να είναι η ευρύτερη δυνατή, αφού η δικαιοσύνη μιας πόλης αποτιμάται ακριβώς βάσει του χώρου που αφήνει ελεύθερο από κανόνες και κυρώσεις, από βραβεία και λογοκρισία.

Στην κοινωνία στην οποία ζούμε, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η περιοχή του επιτρεπόμενου περιστέλλεται ολοένα και περισσότερο και μια άνευ προηγουμένου κανονιστική υπερτροφία τείνει να μην αφήνει κανένα πλαίσιο της ανθρώπινης ζωής έξω από την υποχρέωση και την απαγόρευση. Χειρονομίες και συμπεριφορές, που ανέκαθεν θεωρούνταν αδιάφορες για το δίκαιο, έρχονται τώρα να ρυθμίζονται λεπτομερειακά και να τιμωρούνται με ακρίβεια, σε σημείο που δεν υπάρχει σχεδόν καμία σφαίρα των ανθρώπινων συμπεριφορών που να μπορεί να θεωρηθεί απλώς επιτρεπόμενη. Αρχικά όχι καλώς ορισμένοι λόγοι ασφάλειας και, στη συνέχεια, σε αυξανόμενο βαθμό, λόγοι υγείας, καθιστούν υποχρεωτική την παροχή αδείας προκειμένου να γίνουν οι πιο συνηθισμένες και αθώες πράξεις, όπως το να βολτάρεις στον δρόμο, να μπαίνεις σε ένα καφενείο ή να πηγαίνεις στον χώρο εργασίας σου.

Μια κοινωνία που περιστέλλει σε τέτοιο βαθμό το παραδεισένιο περιβάλλον των συμπεριφορών που δεν ζυγίζονται από το δίκαιο είναι όχι μόνο, όπως υποστήριζαν οι Άραβες νομικοί, μια άδικη κοινωνία, αλλά, ακριβώς, μια κοινωνία αβίωτη, στην οποία κάθε πράξη πρέπει να έχει αδειοδοτηθεί γραφειοκρατικά και επικυρωθεί νομικά, με την άνεση και την ελευθερία των συνηθειών, τη γλυκύτητα των σχέσεων και των μορφών ζωής, να μειώνονται σε βαθμό εξαφάνισης. Η ποσότητα των νόμων, των διαταγμάτων και των ρυθμίσεων είναι πλέον τέτοια, που όχι μόνο γίνεται αναγκαία η προσφυγή σε ειδικούς για να ξέρουμε αν μια πράξη είναι επιτρεπόμενη ή απαγορευμένη, αλλά μέχρι και οι λειτουργοί, οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή των νόμων, μπερδεύονται και αντιφάσκουν.

Σε μια παρόμοια κοινωνία, η τέχνη της ζωής δεν μπορεί παρά να συνίσταται στη μείωση στο ελάχιστο του υποχρεωτικού και του απαγορευμένου μέρους, και, αντιστρόφως, στη διεύρυνση στο μέγιστο της περιοχής του επιτρεπόμενου, στη μοναδική που καθίσταται δυνατή αν όχι μια ευτυχία, τουλάχιστον μια αγαλλίαση. Όμως αυτό είναι ακριβώς που οι φουκαράδες που μας κυβερνούν προσπαθούν παντοιοτρόπως να εμποδίζουν και να καταστούν δύσκολο, πολλαπλασιάζοντας τους κανόνες και τις ρυθμίσεις, τους ελέγχους και τις επαληθεύσεις. Μέχρις ότου η συμπαγής μηχανή που έχουν φτιάξει καταρρεύσει, μπλοκαρισμένη από τους ίδιους κανόνες και μηχανισμούς που επιτρέπουν τη λειτουργία της.

 

28 Νοέμβρη 2022

 

Αλιευθέν από τη στήλη που διατηρεί ο Τζόρτζο Αγκάμπεν στην ιστοσελίδα των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet.

Υ.γ. Με περισσή χαρά ο υπουργός προστασίας του πολίτη Θεοδωρικάκος ανακοίνωσε, μετά την εκκένωση της κατάληψης Mundo Nuevo, ότι «άλλη μία κατάληψη απελευθερώθηκε, άλλος ένας χώρος αποδόθηκε στην κοινωνία σήμερα μετά από καλά οργανωμένη επιχείρηση της ΕΛΑΣ. Πρόκειται για κτίριο του Δήμου Θέρμης στη Θεσσαλονίκη που τελούσε υπό κατάληψη επί επτά έτη. Συνεχίζουμε αποτελεσματικά για την ασφάλεια των πολιτών». Τι άλλο θα περίμενε κανείς από έναν πρώην αρχι-Κνίτη που έγινε υπουργός της Δεξιάς, και μάλιστα στο υπουργείο αστυνομίας; Θα ήταν άσκοπο να παραθέσουμε τα λόγια του για άλλες τέτοιου τύπου επιχειρήσεις «απελευθέρωσης», όπως στο Στέκι Βιολογικού ή στην κατάληψη «Ντουγρού» στη Λάρισα. Αυτό που δεν καταλαβαίνει ο υπουργός, όπως και κάθε Κνίτης, αυθεντικός ή μεταλλαγμένος, είναι ότι το επιτρεπόμενο, έτσι όπως το θέτει και παραπάνω ο Αγκάμπεν, είναι κατάκτηση και αποτέλεσμα αγώνων ανιδιοτελών ανθρώπων, οι οποίοι-ες-α πραγματώνουν και βιώνουν έμπρακτα την έννοια της ελευθερίας, που κανενός είδους και ιδεολογίας αστυφύλακας δεν μπορεί να στερήσει από όσους-ες-α έχουν ως σύνθημά τους εκείνο το παλιό αλλά πάντα επίκαιρο «Ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα, αλληλεγγύη».      

Για τους νέους - Giorgio Agamben

Δεν ξέρω αν έχει νόημα το να πιστεύουμε ότι μπορούμε να απευθυνθούμε στους «νέους». Είναι σαφές ότι νεότητα και γηρατειά συμβιώνουν εφόσον είναι ζωντανός και τον κουβαλάμε μέσα μας ανά πάσα στιγμή εκείνος ο νέος που υπήρξαμε κάποτε, έτσι όπως ο ίδιος νέος προεικόνιζε,  διαυγώς και αναντιρρήτως, τα γηρατειά του. Είναι ακριβώς αυτή η συγχρονικότητα των εποχών και των ηλικιών που πάει να χαθεί, έτσι ώστε σήμερα οι νέοι να γίνονται γέροι προκαταβολικά και οι γέροι να πιστεύουν ότι είναι νέοι έξω από τον χρόνο.

Γι’ αυτό δεν βρίσκω άλλα λόγια για να απευθυνθώ στους νέους πέρα από εκείνα που στις 23 Αυγούστου 1914 μια κοπέλα εικοσιδύο ετών, η Κάρλα Σέλιγκσον, έγραψε στον Βάλτερ Μπένγιαμιν λίγες μέρες αφότου η αδελφή της Ρίκα είχε αυτοκτονήσει μαζί με τον αγαπημένο της, τον δεκαεννιάχρονο ποιητή Κρίστοφ Φρίντριχ Χάινλε. Οι δύο νέοι αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν αμέσως μόλις πληροφορήθηκαν το ξέσπασμα του Παγκοσμίου Πολέμου. Θα ήθελα οι νέοι να σκεφτούν γι’ αυτή την απόφαση σήμερα, που ο λόγος για τον πυρηνικό πόλεμο έχει γίνει κάτι σαν καθημερινό κουτσομπολιό. Όμως θα ήθελα, προπάντων, στα λόγια της Κάρλα Σέλιγκσον να ακούσουν να αντηχεί εκείνος «ο θρήνος για τα χαμένα μεγαλεία», που σύμφωνα με τον Μπένγιαμιν είναι η γλώσσα της νεότητας. «Υπάρχουν μόνο δύο ηλικίες», έγραψε η Κάρλα Σέλιγκσον, «η νεότητα και ο θάνατος». Είναι αυτή η ακέραια γνώση της σοβαρότητας της κατάστασής μας που θα ήθελα να θυμίσω σε όποιον πιστεύει ότι είναι νέος. Μετέφρασα το σύντομο κείμενο κατά κυριολεξία, προσπαθώντας να διατηρήσω τη στυφότητά του.

 

«Η αυτοκτονία.

Ο θάνατος παίρνει μορφή και έχει μια μορφή, το να πεθαίνεις είναι μονάχα το τέλος της ζωής, της απώλειας, της φθοράς. Υπάρχει στον θάνατο μια σχέση του θνήσκοντος με τον κόσμο, από την οποία κανείς από τους δύο δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει. Όποιος πεθαίνει τον θάνατο, φτάνει στην κατάσταση ενός κόσμου που δύει. Αυτό συμβαίνει σε μια μεγάλη δύναμη στον κόσμο, που είναι το να δίνεσαι απολύτως σε αυτόν που σε αγαπάει. Αυτός ο θάνατος μορφοποιείται απλόχερα, γεννά την αιωνιότητα μέσω της πανταχού παρουσίας του αγαπημένου. Ο νεανικός θάνατος είναι αγνός, εφόσον γίνεται το νεκροκρέβατο του κόσμου και οικειοποιείται πλήρως τα σώματα των πραγμάτων. Σε έναν τέτοιο θάνατο γεννιέται ένας νέος κόσμος, στον οποίο μόνο η ύλη πεθαίνει. Το πέρασμα στον θάνατο είναι μια απάρνηση της πράξης ή της δράσης. Σπανίως κάτι τέτοιο πετυχαίνει στον νέο, σχεδόν ποτέ στον γέρο. Δεν έχει ηλικία εκείνος που πεθαίνει όταν έχει έρθει η ώρα του και μόνο στη νεότητα ανοίγεται ελεύθερο το πέρασμα. Υπάρχουν μόνο δύο ηλικίες: η νεότητα και ο θάνατος. Γειτνιάζουν μεταξύ τους, με τον θάνατο του αδελφού να χαρίζει στον νέο τον πλούτο που ανήκει στον αθάνατο. Έτσι ο αδελφός του είναι αθάνατος. Ο καθένας προσεγγίζει την αλυσίδα του θανάτου».

 

7 Νοέμβρη 2022

 

Αλιευθέν από τη στήλη που διατηρεί στον δικτυακό τόπο των εκδόσεων Quodlibet ο Τζόρτζο Αγκάμπεν.

 

υ.γ. Η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο του Αγκάμπεν τραβήχτηκε τη 17^η Νοέμβρη του 1980, όταν ο «χώρος» και οι «προβοκάτορές» του προσπάθησαν να μπουν στο Πολυτεχνείο την επόμενη μέρα της αιματηρής πορείας με τις δολοφονίες από την αστυνομία των Κουμή-Κανελλοπούλου και τον τραυματισμό από σφαίρες αστυνομικών δύο άλλων διαδηλωτών. Αυτή τη φορά, και δεν θα ήταν η τελευταία, απέναντί τους ήταν τα ΚΝΑΤ, που είχαν αναλάβει επαξίως τον ρόλο της αστυνομίας. Εκείνη την ημέρα έδωσα όρκο (τον οποίο τηρώ απαρεγκλίτως εδώ και 42 συναπτά έτη) στα κάγκελα της Στουρνάρη να μην συμμετάσχω ποτέ ξανά στην ετήσια πορεία εορτασμού του Πολυτεχνείου, όντας αφενός η μεγαλύτερη παγίδα που μπορεί να πέσει το μητροπολιτικό προλεταριάτο στην κάθοδό του στους δρόμους της Αθήνας και αφετέρου γιατί ποτέ δεν πίστεψα ότι για τα δεινά των Ελλήνων υποταγμένων ευθύνονται κυρίως οι Αμερικανοί. Και κάτι τελευταίο. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τις δακρυσμένες από τα δακρυγόνα φάτσες του Κουτσούμπα και του Παφίλη, που κατέβαιναν αλά μπρατσέτα το πεζοδρόμιο της Πανεπιστημίου στις 17 Νοέμβρη 2020, όταν η δεξιά τους κατέστησε σαφές ότι αν και τόσα χρόνια κάνουν τη βρώμικη δουλειά στο πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν και να «παρεκτρέπονται».