ΕΡΓΑΣΙΑ
Οι ιδέες και οι πρακτικές του αναρχισμού ανέκαθεν συνδέονταν στενά με το ζήτημα της εργασίας. Από τις απαρχές του ελευθεριακού κινήματος, οι εργαζόμενοι υπήρξαν προνομιούχοι συνομιλητές του, μολονότι το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς του ήταν προσανατολισμένο στην απελευθέρωση των ανθρώπινων όντων από τη σκλαβιά της εργασίας. Η εξήγηση αυτής της προφανούς αντίφασης ανάγεται στην αντίληψη της εργασίας σαν εκμετάλλευση της ενεργητικότητας των ανδρών, των γυναικών, μέχρι και των παιδιών, προς όφελος μιας περιορισμένης και προνομιούχας ομάδας αφεντικών. Όμως η εργασία μπορεί να είναι κάτι απολύτως ξένο με αυτή τη λογική: όχι πλέον μια πηγή υποχρεωτικού εισοδήματος στο εσωτερικό μιας άνισης κοινωνικο-οικονομικής δομής, αλλά η μια ανθρώπινη δραστηριότητα δημιουργική και ικανοποιητική, που θα επιτρέπει την επαφή με τους άλλους. Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό να δείξουμε πώς οι αναρχικοί ασχολούνται κυρίως με την απελευθέρωση από μια εργασία που οι λίγοι εκμεταλλεύονται τους πολλούς. Όμως είναι εξίσου σημαντικό να σταθούμε για λίγο στους τρόπους που έχουν προταθεί –από τον Κροπότκιν και τον Μπερνέρι πιο συγκεκριμένα– για να υπάρξει μια αντίληψη της εργασίας συμβατή με μια ελεύθερη κοινωνία. Υπάρχουν πάμπολλες σελίδες στη σοσιαλιστική και αναρχική λογοτεχνία του 19ου και του 20ου αιώνα, που περιγράφουν άκρως ρεαλιστικά τις σκληρές συνθήκες εργασίας (και ζωής) των εκμεταλλευόμενων μαζών, μια δραματική μαρτυρία του πώς αυτή η φυσική και αυθόρμητη ανθρώπινη δραστηριότητα έχει μεταμορφωθεί σε ποινή, πόνο, αποξένωση. Ακόμη και σήμερα δεν λείπουν παρόμοιες περιγραφές, όχι μόνο στις πιο φτωχές χώρες αλλά και στις μοντέρνες και πολύπλοκες βιομηχανικές κοινωνίες. Το να δουλεύεις με επισφαλείς και ταπεινωτικές συνθήκες –όπως συμβαίνει σε έναν αυξανόμενο αριθμό ατόμων στα τηλεφωνικά κέντρα, τις μεγάλες αποθήκες, τις αγροτικές εργασίες, σε συνεταιριστικές επιχειρήσεις που δεν έχουν τίποτα το συνεταιριστικό κλπ– συμβάλλει στη δημιουργία ενός αισθήματος μεγάλης δυσαρέσκειας και ακρωτηριασμού της ανθρώπινης εκφραστικότητας. «Η εργασία είναι πάντοτε κόπος. Το πρόβλημα έγκειται στο να δούμε πώς μπορεί να γίνει για όλους ένας ευχάριστος κόπος» υποστήριζε ο Κάμιλο Μπερνέρι [Il lavore attraente, 1936]. Όμως πότε μια οποιαδήποτε δραστηριότητα γίνεται ευχάριστη; Όταν ανταποκρίνεται σε μια αυθόρμητη παρόρμηση. Από αυτό προκύπτουν δύο πράγματα: πρώτα απ’ όλα η διάρκεια της εργασίας πρέπει να είναι ανάλογη με τον κόπο (φυσικό ή πνευματικό) και επιπλέον ο καθένας/μια πρέπει να είναι ελεύθερος/η να κάνει εκείνη την παραγωγική δραστηριότητα για την οποία αισθάνεται εντονότερη κλίση.. Πράγματι «κάθε εργασία είναι τόσο περισσότερο κουραστική όσο είναι λιγότερο ικανοποιητική». Θα αρκούσαν αυτές οι σκέψεις για να καταλάβουμε την αναγκαιότητα ανατροπής του σημερινού εργασιακού συστήματος. Αν σκεφτούμε την άμεση εμπειρία μας, μπορούμε σίγουρα να βρούμε αναρίθμητα παραδείγματα τα οποία δείχνουν ότι αληθεύει αυτό που υποστήριζε ο Μπερνέρι. Γυρίστε σπίτι μετά από μια εξουθενωτική ημέρα εργασίας και κάντε μια δουλειά που σας προκαλεί ευχαρίστηση, ακόμη κι αν απαιτεί κόπο, για να δείτε πως ακόμη και η κούραση μπορεί να είναι ευχάριστη. Υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι είμαστε ελεύθεροι από κάθε επιβολή και έλεγχο, ελεύθεροι από τη μονοτονία της επανάληψης και, κυρίως, ελεύθεροι να σχεδιάζουμε και να αποφασίζουμε στη βάση των δικών μας ρυθμών και επιθυμιών. Όμως υπό αυτές τις συνθήκες ακόμη και η εργασία μπορεί να έχει μια ελκυστική διάσταση και να αποτελέσει προβολή της προσωπικότητάς μας. Μια άλλη απαραίτητη συνθήκη προκειμένου να καταστεί η εργασία ευχάριστη είναι, για τον Κροπότκιν, εκείνη της ενοποίησης χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας: «Εμείς υποστηρίζουμε ότι… κάθε ανθρώπινο ον, αδιακρίτως καταγωγής, πρέπει να λαμβάνει μια τέτοια εκπαίδευση που θα του επιτρέψει να ενώσει μια βαθιά επιστημονική προετοιμασία και μια βαθιά επαγγελματική προετοιμασία… Στον διαχωρισμό της κοινωνίας ανάμεσα σε πνευματικούς και χειρώνακτες εργαζόμενους, αντιπαραθέτουμε την ένωση αμφότερων των τύπων δραστηριότητας και… υποστηρίζουμε την ενιαία εκπαίδευση ή πλήρη διδαχή, που συνεπάγεται την ήττα μιας τέτοιας βλαβερής διάκρισης» [Πιοτρ Κροπότκιν, Αγροί, εργοστάσια, εργαστήρια, 1889]. Προφανώς η απελευθέρωση της εργασίας από τους περιορισμούς και την εκμετάλλευση συνεπάγεται μια μακρά και σύνθετη διαδικασία, που ωστόσο δεν παραπέμπει κάθε αλλαγή σε μια υποθετική μελλοντική κοινωνία. Ανάμεσα στις αποπνικτικές συνθήκες της σημερινής κοινωνίας, αυτή η φυσική ανθρώπινη δραστηριότητα προσπαθεί συνεχώς να βρει χώρους για να επανοικειοποιηθεί τη δημιουργική και ελεύθερη διάστασή της. Η άσκηση στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό των ικανοτήτων μας και η οικοδόμηση περιβαλλόντων αυτονομίας, μπορούν να ανατρέψουν την κυρίαρχη σήμερα έννοια της εργασίας, επιτρέποντας την πλήρη βίωση μιας εμπειρίας απαραίτητης για την αυτοεκπλήρωσή μας. Αντιστρόφως, αν η σταθερή απασχόληση αντιπροσώπευε για πολλούς, κυρίως νέους, την προνομιούχα κατάληξη της εργασιακής δραστηριότητας, αυτή η κατάληξη σήμερα έχει γίνει μια αυταπάτη, δεδομένων των συνθηκών επισφάλειας στις οποίες ζούμε. Αυτό έχει προκαλέσει ένα είδος αστάθειας, ακόμη και ψυχολογικής, η οποία, πέρα από το να προκαλεί ματαίωση και κοινωνικό άγχος, δίνει στην ύπαρξη μια αίσθηση ρευστότητας. Ακριβώς γι’ αυτό η αναζήτηση μιας ανεξάρτητης εργασίας, σε αντίθεση με την εξαρτημένη, αντιπροσωπεύει για πολλούς μια ώριμη απόφαση, που τους βάζει σε μια διαδικασία εξόδου από τον διεφθαρμένο κύκλο του «δούλεψε, κατανάλωσε, σκάσε», ο οποίος βρίσκεται στη βάση αυτής της κοινωνίας. Μια από τις πιο διαδεδομένες υπαρξιακές επιλογές στα εναλλακτικά νεολαιίστικα κυκλώματα του δυτικού κόσμου, είναι ακριβώς η εθελουσία απόδραση από τον παραγωγικο-καταναλωτικό κύκλο. Η μισθωτή απασχόληση θεωρείται ως μια μορφή εκμετάλλευσης, ως μία στιγμή κατά την οποία ο προσωπικός χρόνος παραχωρείται για την ικανοποίηση συμφερόντων άλλων, ένα είδος εκπόρνευσης της ακεραιότητάς μας. Όλα αυτά ευνοούν μια άρνηση των παραδοσιακών μορφών εργασίας προς όφελος του πειραματισμού με νέες μορφές παραγωγής και κατανάλωσης, όσο το δυνατόν περισσότερο αποκομμένες από τη λογική του χρήματος και του κέρδους, αλλά και υπέρ πιο αργών χρόνων, που ευνοούν την ελεύθερη δημιουργικότητα και τις συμποσιακές σχέσεις [Στέφανο Μπόνι, Vivere senza padroni, 2006]. Μια ριζοσπαστική επιλογή που εμφανίζεται σαν σωστή και λογική απάντηση στη σημερινή φανατική αντίληψη της εργασίας, προϊόν ενός κόσμου ναρκωμένου από την αποτελεσματικότητα. Σήμερα ακούγεται περισσότερο από ποτέ αληθινή η ρήση του Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900): «Ζούμε σε μια εποχή υπερεργασίας και υποκουλτούρας· μια εποχή στην οποία τα άτομα δουλεύουν τόσο πολύ ώστε να γίνονται απολύτως ηλίθια [Όσκαρ Ουάιλντ, Ρήσεις και αφορισμοί, 1999].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου