Γιατί προφητεία και πολιτική; Και μάλιστα αυτή την εποχή - Mario Tronti (1931-2023)

Γιατί προφητεία και πολιτική; Και μάλιστα αυτή την εποχή. Μετά το θριαμβευτικό κλείσιμο του αιώνα σημαδεμένου από την αντιπολιτική, μετά την τόση προσμονή, απ’ όλους, να πάρουν εκδίκηση από όλες τις μεγάλες αφηγήσεις που διέπραξαν εκείνο το αμάρτημα του 20^ου αιώνα, δηλαδή την κινητοποίηση των λαϊκών μαζών με βάση τις ουτοπίες του πρίγκιπα-ελπίδα. Μα τι γλώσσα μιλάτε; Και πώς δεν χρησιμοποιείτε τη λέξη παγκοσμιοποίηση; Δεν υπάρχει ένα σύμπαν του νοήματος αν δεν χρησιμοποιούνται οι ίδιες λέξεις. Λοιπόν: πρώτον, από το σύμπαν των κοινοτοπιών, πραγματικά δεν μας ενδιαφέρει τίποτα. Δεύτερον, οι λέξεις που χρησιμοποιούν άπαντες, καταλήγουν να μη λένε τίποτα. Εγώ πιστεύω ότι η σκέψη, η πολιτική σκέψη, πρέπει να αναλάβει το καθήκον να βάλει, στον καιρό του διάχυτου πολιτιστικού κομφορμισμού, μιαν άλλη ημερησία διάταξη.

Πάμε. Προφητεία δεν είναι το προλέγειν, ούτε το προβλέπειν. Ο προφήτης δεν βλέπει το μέλλον, βλέπει το παρόν. Βλέπει στο παρόν αυτό που δεν βλέπουν οι άλλοι και λέει για το παρόν αυτό που οι άλλοι δεν θέλουν να ακούσουν. Οφείλει να βλέπει, να ακούει. Και, ενίοτε, είναι αναγκαίο είτε να ουρλιάξει στο πλήθος είτε να μιλήσει στην έρημο. Έτσι όπως έκαναν οι μεγάλοι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, από τον Σαμουήλ στον Ησαΐα και από τον Ιεζεκιήλ στον Δανιήλ (με αποκορύφωμα τον Ιερεμία), αλλά και οι ελάσσονες, από τον Ωσηέ στον Μαλαχία. Στο μέσον υπάρχει το τραγικό συμβάν, η πτώση και η εξορία από την Ιερουσαλήμ, όταν «ο  περιούσιος λαός» δεν θέλησε να λάβει μέρος, ούτε πριν ούτε μετά, σε αυτό που συνέβηι. Ο προφήτης μιλάει για την εισβολή του συμβάντος. Ο λόγος και η ενόραση είναι τα όπλα της προφητείας: ο λόγος που ταράζει, η ενόραση που ξεσκεπάζει. «Ιδού: Βάζω τα λόγια μου στο στόμα σου», λέει ο Κύριος στον Ιερεμία, «και, προσοχή, εδώ, σήμερα, σε βάζω πάνω από τα έθνη και πάνω από τα βασίλεια, για να ξεριζώσεις και να κατεδαφίσεις, για να γκρεμίσεις και να καταστρέψεις, για να οικοδομήσεις και να φυτεύσεις». Η προφητεία είναι μια ισχυρή σκέψη. Ονομάζεται εβραϊκή προφητεία για να εξορκίσει το εκρηκτικό της φορτίο. Όμως και η χριστιανική προφητεία δεν είναι ηπιότερη, στην καταγγελία μέσω της χειρονομίας, στη βία μέσω του λόγου, στο δράμα μέσω της ενόρασης. Εφόσον δεν θέλουμε να ανάγουμε τον χριστιανισμό στον πάπα της καρδιάς των δομινικανών κηρυγμάτων στις καθολικές εκκλησίες. Και δεν μιλάμε μόνο για τον χριστιανισμό των απαρχών, από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή στον Ιησού. Υπάρχει και η συνέχεια, από τον Τζοακίνο ντα Φιόρε στον Σέρτζο Κουίντζιο, έτσι για να αναφέρουμε δύο ονόματα. Είναι ή δεν είναι αλήθεια ότι η δεύτερη Διαθήκη, η Καινή, κλείνει με ένα κείμενο που αποκαλείται Αποκάλυψη;

Κι εδώ είναι το ουσιαστικό σημείο. Ο προφήτης εκτίθεται και ρισκάρει σε μια πρόσωπο με πρόσωπο αντιπαράθεση με την ιστορία της εποχής του. Η προφητεία δεν είναι ουτοπία. Δεν είναι η προεικόνιση ενός ευτυχισμένου νησιού που δεν υπάρχει, η επίκληση ενός μη-τόπου, η προσμονή της τελικής Σωτηρίας, η εμπιστοσύνη στην ασταμάτητη ανθρώπινη πρόοδο. Τον πιο πεισμένο από τους ρεφορμιστές θα τον βρείτε πάντοτε ανοιχτό στα όνειρα της ουτοπίας. Ο ουτοπιστής, πράγματι, είναι καλοδεχούμενος. Τον προφήτη, αντιθέτως, κανείς δεν τον ακούει. Αφού εκφέρει έναν λόγο αλήθειας για το εδώ και τώρα. Λέει, ακριβώς, με σκληρότητα, πώς είναι ο κόσμος. Και το συμβάν που εισβάλει δεν το προβλέπει, το προκαλεί. Την ιστορία που ζει δεν την αποδέχεται, την εξαναγκάζει να πάει στην αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη στην οποία αυθορμήτως κινείται. Στο «πρέπει να συμβεί» έγκειται όλη η δύναμη του λόγου του. Δεν πρόκειται για μεσσιανισμό. Ή, καλύτερα, δεν είναι τέτοιος αν αυτό που προτιμάται είναι η πίστη στην προσμονή Αυτού ή Εκείνου, που μια μέρα θα έρθει ή θα επιστρέψει. Είναι τέτοιος αν εμφανίζεται, εν μέσω της δράσης, ως ένα σημείο ασυνέχειας, μια πράξη ρήξης, ένα άλμα εποχής. Αν δίνει μια πολιτική απάντηση στο αποκαλυψιακό ερώτημα. Καμία σχέση, προσοχή!, με τον καταστροφισμό. Μπένγιαμιν: «Όλα να παραμείνουν ως έχουν, αυτό είναι η καταστροφή».

Η προφητεία είναι ο λόγος της ελευθερίας. Ελευθερία από την ίδια την εποχή της, αλλά και από αυτόν που την προστάζει. Οι κυρίαρχοι δεν έχουν ανάγκη τους προφήτες. Έχουν στη δούλεψή τους στελέχη, τεχνικούς του πράττειν και κοινωνούς του λέγειν. Οι χειρότεροι: εκείνοι με το ανθρώπινο πρόσωπο. Είναι οι καταπιεσμένοι που έχουν ανάγκη την προφητική πράξη και τον προφητικό λόγο. Προφητεία σημαίνει να μιλάς στο όνομα μιας πλευράς, μιας πλευράς του κόσμου, αφού έτσι αυτή αναγνωρίζεται, αντλεί δύναμη από τον εαυτό της και εξεγείρεται ενάντια.

Προσέξτε: αυτό είναι ένα de te fibula narrator για τη σύγχρονη αριστερά. Δεν είναι μια μορφή ψυχαγωγίας για μια ψυχή ανήσυχη που αναζητά παράξενες φιγούρες. Τι σημαίνει το να μιλάμε πολιτικά για την προφητεία; Σημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη για μιαν άλλη γλώσσα. Αν συνεχίσουμε να μιλάμε άπαντες τη γλώσσα των αφεντικών, όπως συμβαίνει σήμερα με έναν τρόπο δραματικό, η υπόθεση έχει πλέον χαθεί, οι προοπτικές έχουν ήδη κλείσει. Αυτό μπορούσε να το κάνει, χωρίς να πέφτει στην υποτέλεια, μόνο η εργατική τάξη, με την κεντρική δύναμη της οργάνωσής της. Το σημερινό πρόβλημα, πρακτικό και θεωρητικό, είναι πώς βγαίνουμε από τη μεγάλη μακρά ιστορία του εργατικού κινήματος, πηγαίνοντας προς τα μπρος και χωρίς να γυρίζουμε προς τα πίσω, κάτι που επίσης συμβαίνει σήμερα με έναν τρόπο εξίσου δραματικό. Χρειάζεται μια ρήξη στη γλώσσα κι ένα ξεγέλασμα του ορίζοντα.

Αυτή η ανάμειξη του θρησκευτικού με το πολιτικό είναι απλώς ένα παράδειγμα. Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο λόγος, προφητικά ανήκουστος, που εδώ και χρόνια προωθεί η θηλυκή σκέψη. Η σημερινή επαναφορά του κινήματος θα μπορούσε να περιπλανηθεί σε αυτό το πεδίο.   Η επίσημη πολιτική παραμένει κουφή. Και όσο δεν τη ξεπατώνουμε, θα χάνουμε πάντοτε. Όμως εδώ ισχύουν τα λόγια της Συμμόρφωσης, που εκφέρονται το βράδυ του Σαββάτου, με τα φώτα σχεδόν σβηστά: «Ο δρόμος είναι μακρύς και ήδη πέφτει επάνω μας η νύχτα».

[2001]