Η οργή που σκέφτεται - Giorgio Agamben

Στο εθνικό ρωμαϊκό μουσείο του παλάτσο Αλτέμπς φυλάσσεται ένα μαρμάρινο κεφάλι, που σύμφωνα με την παράδοση παριστάνει μια κοιμώμενη Ειρήνη. Τα μάτια κλειστά, τα τσουλούφια των μαλλιών πεσμένα στο μέτωπο και στα μάγουλα, τα χείλη μισάνοιχτα, το πρόσωπο της Οργής –πρόκειται για μια Οργή, είτε αυτή είναι η Αληκτώ είτε η Μέγαιρα είτε η Τισιφόνη – αναπαύεται ήσυχο σε ένα μαξιλάρι σκοτεινού μάρμαρου, λες και ονειρεύεται. Μια οργή, που αντί να γκρινιάζει και να ουρλιάζει, κουνώντας την κυματιστή της κόμη, κλείνει τα μάτια και ονειρεύεται, αρνούμενη τον ίδιο της τον εαυτό. Όμως είναι ακριβώς το όνειρο ή ο ύπνος μιας οργής αυτό που προσομοιάζει στη σκέψη. Η σκέψη δεν είναι μονάχα στοχασμός, είναι, προπάντων, οργή. Υπάρχει σκέψη, υπάρχει στοχασμός, μονάχα αν προηγουμένως υπάρξει οργή, αν κοιτώντας τη βδελυρότητα των ανθρώπων και του κόσμου το μυαλό, όπως έλεγε ο Μπρούνο, κατερχόμενο «στα πιο ενδόμυχα βάθη… νιώθει να σκίζεται και να σπαράσσεται». Και μόνο αν μέσα στην ηρωική μας οργή καταφέρουμε να κλείσουμε τα μάτια και να ονειρευτούμε, πραγματικά ησυχάζουμε, αποκτώντας ενόραση και θεωρία. Τότε τα όνειρά μας δεν είναι μόνο ονειροφαντασίες με ανοιχτά τα μάτια, που ξέρουμε πως είναι παραπλανητικές και μάταιες, αλλά μια πραγματικότητα την οποία, ακόμη κι αν τα μάτια μας είναι κλειστά, δεν μπορούμε παρά να την πιστέψουμε, αφού έχουμε μπροστά μας την εκδίκηση και το λάθος. Η σκέψη είναι αυτή η ηρεμία της οργής, είναι μια Ειρήνη που ονειρεύεται.

13 Νοέμβρη 2023

 

Υ.γ. (του Παναγιώτη Καλαμαρά) Στις 25 Νοέμβρη πέθανε ο Γιώργος Μερτίκας. Εκδότης του περιοδικού «Λεβιάθαν», που στη συνέχεια έγινε επιθεώρηση, μαζί με εξαίρετους συνεργάτες και συνεργάτιδες, έκανε γνωστή στην Ελλάδα, με τρόπο άρτιο και συγκροτημένο, τη σκέψη μιας «αιρετικής» αριστεράς, που ακόμη και σήμερα μοιάζει περιθωριακή ή, τουλάχιστον, δεν έχει βρει τη θέση που της αξίζει στους στοχασμούς και τα πεπραγμένα των κινημάτων του κοινωνικού ανταγωνισμού. Και όχι μόνο αυτό. Μέσα από τις σελίδες του περιοδικού, αλλά, στη συνέχεια, μέσα από τις εκδόσεις του ομώνυμου εκδοτικού οίκου και τις ποικίλες μεταφράσεις του Γιώργου για λογαριασμό άλλων σοβαρών εκδοτικών εγχειρημάτων, έκανε γνωστή και τη σκέψη θεωρητικών της δεξιάς, όπως για παράδειγμα αυτή του Καρλ Σμιτ, που αξίζει τον κόπο να διαβάζεται, αφού αν δεν ξέρεις τις σκέψεις του εχθρού δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις καταλλήλως. Τον θυμάμαι στα μικρά γραφεία του περιοδικού κοντά στην πλατεία Κάνιγγος, να κάνει σελιδοποίηση με το χέρι μπροστά στη μικρή του μονταζιέρα, πάντοτε γελαστός και με ένα τσιγάρο στο χέρι, ή στο σπίτι του, γεμάτο βιβλία, ελληνικά και ξενόγλωσσα, στην οδό Μηθύμνης. Η σχέση μας είχε ξεκινήσει από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν γίναμε φίλοι και με ένα άλλο εκλιπόν τώρα πια στέλεχος του «Λεβιάθαν», τον Αττίλα Λέξιππο-Ματεριάδη (κατά κόσμο Λεωνίδα Μερκουρέα). Συναντιόμασταν τον τελευταίο καιρό συνήθως στα βιβλιοπωλεία-στέκια της περιοχής των Εξαρχείων, όπως ο «Ναυτίλος» ή το «Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο», με τη σύντροφό του Σοφία να μας έχει βοηθήσει τα μέγιστα όταν χρειαστήκαμε τη βοήθειά της. Θα γραφτούν πολλά για τον Γιώργο, το άξιζε. Ο υπογράφων, θα τον θυμάται πάντοτε με σεβασμό, αγάπη και θαυμασμό. Ένας ακόμη εκείνης της ελάσσονος (δηλαδή αυτής πέραν της κλασικής ΚΚΕ, ΚΚΕ-εσ, μαοϊκοί) ριζοσπαστικής γενιάς της μεταπολίτευσης, που χωρίς τέτοιες φιγούρες, ιδίως στον εκδοτικό χώρο, θα μιλούσαμε μονάχα για Αλτουσέρ, ρετσίνα κι αντάρτικα: Νικόλας Άσιμος, Κατερίνα Γώγου, Παύλος Σιδηρόπουλος, Τζίμης Πανούσης, Νίκος Σπυρόπουλος, Χρήστος Ζυγομαλάς, Άγγελος Μαστοράκης, Νίκος Μπαλής, Χρήστος Κωνσταντινίδης, Σύλβια Παπαδοπούλου, Θέμις Μιχαήλ, Μιχαήλ Πρωτοψάλτης, Γιάννης Μπουκετσίδης, Θεόφιλος Βανδώρος, Θεόδωρος Μπασιάκος, Χρήστος Νάσιος, Μάκης Σέρβος, Γιώργος Κολέμπας, Βασίλης Καραπλής, Γιώργος Βλασσόπουλος, Κατερίνα Ιατροπούλου, Λεωνίδας Χρηστάκης, Βλάσης Ρασσιάς, Ηλίας Λάγιος, μακρύς ο κατάλογος και όσο περνάει ο καιρός θα μακραίνει και άλλο.