Ο ταύρος της Πασιφάης και η τεχνική - Giorgio Agamben

Στον μύθο της Πασιφάης, της γυναίκας που διέταξε τον Δαίδαλο να φτιάξει μια τεχνητή αγελάδα έτσι ώστε να μπορέσει να ζευγαρώσει με έναν ταύρο, είναι εύκολο να δούμε ένα παράδειγμα της τεχνολογίας. Η τεχνική εμφανίζεται, υπό αυτή την προοπτική, ως ένας μηχανισμός μέσω του οποίου ο άνθρωπος προσπαθεί να προσεγγίσει –ή να επαναπροσεγγίσει– τη ζωικότητα. Όμως αυτός ακριβώς είναι ο κίνδυνος που διατρέχει σήμερα η ανθρωπότητα μέσω της τεχνολογικής υπερτροφίας. Η τεχνητή νοημοσύνη, στην οποία η τεχνική μοιάζει να θέλει να εμπιστευτεί την έσχατη κατάληξη της, προσπαθεί να παράγει μια ευφυΐα η οποία, όπως το ζωικό ένστικτο, θα λειτουργεί, θα μπορούσαμε να πούμε, από μόνη της, χωρίς την παρέμβαση ενός σκεπτόμενου υποκειμένου. Αυτή είναι η δαιδάλεια αγελάδα μέσω της οποίας η ανθρώπινη νοημοσύνη πιστεύει ότι μπορεί, χαρωπά, να ζευγαρώσει με το ένστικτο του ταύρου, γινόμενη ή ξαναγινόμενη ζωική. Και δεν μας ξαφνιάζει που από αυτή την ένωση γεννιέται ένα τερατώδες ον, το οποίο εγκλείεται σε έναν λαβύρινθο και τρέφεται με ανθρώπινο κρέας.

Στην τεχνική –αυτή είναι η θέση που προτιθέμεθα να υποστηρίξουμε–  αυτό που στην πραγματικότητα τίθεται υπό διερώτηση, είναι η σχέση μεταξύ ανθρώπινου και ζωικού. Η ανθρωπογένεση, το γίγνεσθαι ανθρώπινο του πρωτανθρώπου δεν είναι, πράγματι, ένα γεγονός ολοκληρωμένο άπαξ δια παντός σε μια συγκεκριμένη χρονολογική στιγμή: είναι μια διαδικασία που είναι μέχρι σε εξέλιξη, κατά την οποία ο άνθρωπος δεν σταματά να γίνεται ανθρώπινος και, ταυτοχρόνως, να παραμένει ζωικός. Και αν είναι τόσο δύσκολο να οριστεί η ανθρώπινη φύση, αυτό οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι αυτή έχει τη μορφή της άρθρωσης δύο ετερογενών και, ωστόσο, στενά συνδεδεμένων στοιχείων. Η διαρκής τους σχέση είναι αυτό που αποκαλούμε ιστορία, στην οποία εμπλέκονται ήδη από τις απαρχές τους όλες οι γνώσεις της Δύσης, από τη φιλοσοφία μέχρι τη γραμματική, από τη λογική μέχρι την επιστήμη και, σήμερα, από την κυβερνητική μέχρι την πληροφορική.

Η ανθρώπινη φύση –και αυτό είναι καλό να μην το ξεχνάμε– δεν είναι ένα δεδομένο που μπορεί να γίνει αντιληπτό ή να σταθεροποιηθεί κανονιστικά κατά την κρίση μας: αυτή υπάρχει, μάλλον, μέσω μιας ιστορικής πράξης η οποία –εφόσον οφείλει να διακρίνει και να συναρθρώνει, μέσα και έξω από τον άνθρωπο, το έμβιο με το ομιλούν, το ανθρώπινο με το ζωικό– δεν μπορεί παρά να πραγματώνεται ασταμάτητα ενεργοποιείται αδιάκοπα και κάθε φορά να ανακαλείται και να εκσυγχρονίζεται. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι υπάρχει σε αυτή ένα πρόβλημα ουσιαστικά πολιτικό, το οποίο έχει να κάνει με την απόφαση ποιο είναι το ανθρώπινο και ποιο δεν είναι. Ο τόπος του ανθρώπου βρίσκεται σε αυτό το ξεσκαρτάρισμα και σε αυτή την ένταση ανάμεσα στο ανθρώπινο και το ζωικό, τη γλώσσα και τη ζωή, τη φύση και την ιστορία. Και αν, όπως η Πασιφάη, αυτός ξεχάσει τη ζωτική του κατοικία και προσπαθήσει να εξαλείψει τα άκρα ανάμεσα στα οποία πρέπει να παραμείνει ταλαντευόμενος, δεν μπορεί παρά να γεννήσει τέρατα και με αυτά, να φυλακιστεί σε έναν λαβύρινθο χωρίς οδό διαφυγής.

 

8 Ιούλη 2024 

 

Υ.Γ. (του Παναγιώτη Καλαμαρά, 24/8/2024) Καθώς κι αυτό το καλοκαίρι τελειώνει και έρχεται το φθινόπωρο και μετά ο χειμώνας (αν μπορούμε πλέον να μιλάμε για διακριτές εποχές με την παλιά τους έννοια), δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε τις φίλες και τους φίλους που χάσαμε τους τελευταίους μήνες, οι οποίες/οι στην πλειοψηφία τους ήταν τέκνα της ύστερης φάσης της αναλογικής εποχής, πράγμα που σημαίνει ότι σκέφτηκαν, ονειρεύτηκαν και έζησαν σύμφωνα με τα προτάγματα της τελευταίας. Καθώς πλέον έχουμε περάσει ανεπίστρεπτα στην ψηφιακή εποχή, μας μπαίνει το ερώτημα αν θα αποτελέσουμε τους τελευταίους Μοϊκανούς μιας ζωής που πνέει οριστικά τα λοίσθια ή αν θα προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα, ασκώντας πάντοτε την κριτική μας. Δύσκολη η απάντηση και ακόμη δυσκολότερη η εφαρμογή της. Οψόμεθα εις Φιλίππους. Η μετάφραση αφιερώνεται στη Ρένα και στις διερωτήσεις της, που συζητήσαμε κάμποσο αυτό το καλοκαίρι.