Νέες σκέψεις - Giorgio Agamben

Eρώτηση: Βιώνουμε, με αυτόν τον εξαναγκαστικό εγκλεισμό, έναν νέο ολοκληρωτισμό;

Απάντηση: Από ολοένα και περισσότερες πλευρές διατυπώνεται τώρα η υπόθεση ότι στην πραγματικότητα βιώνουμε το τέλος ενός κόσμου, αυτού των αστικών δημοκρατιών, θεμελιωμένων στα δικαιώματα, στα κοινοβούλια και στον διαχωρισμό των εξουσιών, που αφήνουν στη θέση τους έναν νέο δεσποτισμό, ο οποίος, όσον αφορά τη διεισδυτικότητα των ελέγχων και την παύση κάθε πολιτικής δραστηριότητας, θα είναι χειρότερος από τους ολοκληρωτισμούς που έχουμε γνωρίσει μέχρι σήμερα. Οι αμερικανοί πολιτειολόγοι τον αποκαλούν Security State, δηλαδή ένα κράτος στο οποίο για «λόγους ασφαλείας» (στη συγκεκριμένη περίπτωση για λόγους «δημόσιας υγείας», όρος που μας κάνει να σκεφτόμαστε τις διαβόητες «επιτροπές κοινής σωτηρίας» κατά τη διάρκεια του Τρόμου) μπορεί να επιβληθεί οποιοσδήποτε περιορισμός στις ατομικές ελευθερίες. Στην Ιταλία, άλλωστε, έχουμε συνηθίσει εδώ και καιρό σε μια νομοθεσία μέσω επειγόντων διαταγμάτων εκ μέρους της εκτελεστικής εξουσίας, που με αυτόν τον τρόπο αντικαθιστά τη νομοθετική εξουσία και καταργεί εκ των πραγμάτων την αρχή του διαχωρισμού των εξουσιών βάσει της οποίας θεμελιώθηκε η δημοκρατία. Και ο έλεγχος που ασκούνταν με τις βιντεοκάμερες και τώρα, όπως προτείνεται, θα γίνεται μέσω των κινητών τηλεφώνων, υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό κάθε μορφή ελέγχου που ασκούνταν σε καθεστώτα ολοκληρωτικά όπως ο φασισμός ή ο ναζισμός. 

Ερώτηση: Σε σχέση με τα δεδομένα, πέρα από εκείνα που θα συλλέγονται μέσω των κινητών τηλεφώνων, μπορούμε ακόμη να σκεφτούμε για εκείνα που διαδίδονται στις αναρίθμητες συνεντεύξεις τύπου, συχνά ατελή ή κακώς ερμηνευμένα. 

Απάντηση: Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο, γιατί αγγίζει τη ρίζα του φαινομένου. Οποιοσδήποτε έχει κάποια γνώση επιστημολογίας, δεν μπορεί παρά να εκπλαγεί από τα γεγονός ότι τα ΜΜΕ όλους αυτούς τους μήνες διέδωσαν αριθμούς χωρίς κανένα κριτήριο επιστημονικότητας, όχι μόνο χωρίς να τους συσχετίζουν με την ετήσια θνησιμότητα για την ίδια περίοδο, αλλά χωρίς ούτε καν να διακριβώνουν την αιτία του θανάτου. Εγώ δεν είμαι ιολόγος ούτε γιατρός, όμως περιορίζομαι να παραθέσω αυτολεξεί προσβάσιμες επίσημες πηγές. 21 χιλιάδες νεκροί εξαιτίας του Covid-19 μοιάζουν και είναι σαφώς ένας εντυπωσιακός αριθμός. Όμως αν συσχετιστούν με τα ετήσια στατιστικά στοιχεία, τα πράγματα, όπως είναι λογικό, παίρνουν μια διαφορετική όψη. Ο πρόεδρος της Istat, δρ Τζαν Κάρλο Μπλαντζάρντο, ανακοίνωσε καμιά εβδομάδα πριν τους αριθμούς των θανάτων της προηγούμενης χρονιάς: 647.000 νεκροί (συνεπώς 1771 ημερησίως). Αν αναλυθούν οι αιτίες θανάτου ξεχωριστά, βλέπουμε ότι τα τελευταία σχετικά διαθέσιμα στοιχεία του 2017 καταγράφουν 230.000 νεκρούς από ασθένειες του καρδιοκυκλοφορικού, 180.000 νεκρούς από όγκους, τουλάχιστον 53.000 νεκροί από ασθένειες του αναπνευστικού. Όμως ένα στοιχείο είναι ιδιαιτέρως σημαντικό και αφορά τον πλησίον. 

Ερώτηση: Ποιο; 

Απάντηση: Παραθέτω τα λόγια του δρ Μπλαντζάρντο: «Τον Μάρτιο του 2019 οι θάνατοι από ασθένειες του αναπνευστικού ήταν 15.189 και την προηγούμενη χρονιά ήταν 16.220. Παρεμπιπτόντως βλέπουμε ότι ήταν περισσότεροι από το αντίστοιχο αριθμό θανόντων εξαιτίας του Covid (12.352) που δηλώθηκαν τον Μάρτιο του 2020». Όμως αν κάτι τέτοιο είναι αλήθεια και δεν έχουμε λόγο να αμφιβάλλουμε, χωρίς να θέλω να ελαχιστοποιήσω τη σημασία της επιδημίας, πρέπει ωστόσο να αναρωτηθώ αν αυτή δικαιολογεί μέτρα περιορισμού της ελευθερίας που δεν έχουν παρθεί ποτέ στην ιστορία της χώρας μας, ούτε καν κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων. Γεννιέται η εύλογη αμφιβολία ότι μήπως διαδίδοντας τον πανικό και απομονώνοντας τον κόσμο στα σπίτια του, αυτό που επιθυμείται είναι η μεταβίβαση στον πληθυσμό των τεράστιων ευθυνών των κυβερνήσεων, οι οποίες είχαν προηγουμένως διαλύσει το εθνικό σύστημα υγείας, ενώ στη Λομβαρδία διεπράχθησαν και μια σειρά από όχι λιγότερο σοβαρά λάθη ως προς την αντιμετώπιση της επιδημίας. 

Ερώτηση: Ακόμη και οι επιστήμονες, στην πραγματικότητα, δεν δίνουν μια ωραία εικόνα. Φαίνεται λες και δεν είναι σε θέση να δώσουν τις απαντήσεις που περιμένουμε από αυτούς. Τι πιστεύεις; 

Απάντηση: Είναι πάντοτε επικίνδυνο να αναθέτουμε στους γιατρούς και στους επιστήμονες τη λήψη αποφάσεων που σε τελική ανάλυση είναι ηθικές και πολιτικές. Βλέπεις, οι επιστήμονες, δικαίως ή αδίκως, ακολουθούν καλόπιστα τη λογική τους, που ταυτίζεται με το συμφέρον της επιστήμης και στο όνομα της οποίας –η ιστορία το δείχνει ευρέως– είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν οποιονδήποτε ενδοιασμό ηθικής τάξεως. Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσω ότι στον ναζισμό πολύ διαπρεπείς επιστήμονες ακολούθησαν την ευγονική πολιτική και δεν δίστασαν να εκμεταλλευτούν τα λάγκερ για να κάνουν θανατηφόρα πειράματα που θεωρούσαν χρήσιμα για την πρόοδο της επιστήμης και τη θεραπεία των γερμανών στρατιωτών. Στην παρούσα περίπτωση το θέαμα είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό, γιατί στην πραγματικότητα, ακόμη κι αν τα ΜΜΕ το κρύβουν, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των επιστημόνων και κάποιοι από τους πιο διαπρεπείς μεταξύ τους, όπως ο Didier Raoult, ίσως ο μέγιστος γάλλος ιολόγος, έχει διαφορετική γνώμη για τη σημασία της επιδημίας και την αποτελεσματικότητα των μέτρων της απομόνωσης, που σε μια συνέντευξη όρισε ως μια μεσαιωνική προκατάληψη. Έχω γράψει αλλού ότι η επιστήμη έχει γίνει η θρησκεία της εποχής μας. Η αναλογία με τη θρησκεία πρέπει να παρθεί κυριολεκτικά: οι θεολόγοι δήλωσαν ότι δεν μπορούν να ορίσουν με σαφήνεια τι είναι ο Θεός, όμως στο όνομα του έδωσαν στους ανθρώπους κανόνες συμπεριφοράς και δεν δίστασαν να κάψουν τους αιρετικούς· οι ιολόγοι παραδέχονται ότι δεν ξέρουν ακριβώς τι είναι ένας ιός, όμως στο όνομά του θέλουν να αποφασίσουν πώς πρέπει να ζουν τα ανθρώπινα όντα. 

Ερώτηση: Λέγεται –όπως συχνά συνέβη στο παρελθόν –ότι τίποτα δεν θα είναι όπως πριν και ότι η ζωή μας πρέπει να αλλάξει. Τι θα συμβεί κατά τη γνώμη σου; 

Απάντηση: Έχω ήδη προσπαθήσει να περιγράψω τη μορφή του δεσποτισμού που οφείλουμε να περιμένουμε και ενάντια στον οποίο δεν πρέπει να κουραζόμαστε να είμαστε σε επιφυλακή. Όμως αν για μια φορά αφήσουμε το σημερινό πλαίσιο και προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τα πράγματα από τη πλευρά της μοίρας του ανθρώπινου είδους στη γη, μου έρχονται στο μυαλό οι σκέψεις ενός μεγάλου ολλανδού επιστήμονα, του Ludwig Bolk. Σύμφωνα με τον Bolk, το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από μια προοδευτική ανάσχεση των ζωτικών φυσικών διαδικασιών προσαρμογής στο περιβάλλον, οι οποίες αντικαθίστανται από την υπερτροφική αύξηση τεχνολογικών μηχανισμών για την προσαρμογή του περιβάλλοντος στον άνθρωπο. Όταν αυτή η διαδικασία ξεπερνά ένα συγκεκριμένο όριο, φτάνει στο σημείο στο οποίο γίνεται αντιπαραγωγική και μεταμορφώνεται σε αυτοκαταστροφή του είδους. Φαινόμενα όπως αυτό που βιώνουμε, μου φαίνεται ότι δείχνουν πως αυτό το σημείο το έχουμε φτάσει και ότι η ιατρική, που έπρεπε να θεραπεύει τα κακά μας, κινδυνεύει να παράγει ένα κακό ακόμη μεγαλύτερο. Είναι και ενάντια σε αυτόν τον κίνδυνο που οφείλουμε να αντισταθούμε με κάθε μέσο. 

Συνέντευξη που έδωσε ο Τζόρτζο Αγκάμπεν σε ιταλική εφημερίδα και αναδημοσιεύθηκε στον ιστότοπο των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet, 22 Απρίλη 2020.