Μισέλ ντε Μονταίν
Αφού η ιστορία μας διδάσκει ότι κάθε κοινωνικό φαινόμενο έχει ή μπορεί να έχει πολιτικές επιπτώσεις, είναι ευκαιρία να καταγράψουμε με προσοχή τη νέα έννοια που έχει κάνει σήμερα την εμφάνισή της στο πολιτικό λεξικό της Δύσης: «κοινωνική αποστασιοποίηση». Μολονότι ο όρος πιθανώς επινοήθηκε ως ένας ευφημισμός σε σχέση με τη σκληρότητα του όρου «περιορισμός», ο οποίος χρησιμοποιούνταν μέχρι σήμερα, πρέπει να διερωτηθούμε τι θα μπορούσε να σημαίνει μια πολιτική τάξη θεμελιωμένη σε αυτή την έννοια. Κάτι που καθίσταται ακόμη πιο επείγον εφόσον δεν πρόκειται μονάχα για μια υπόθεση καθαρά θεωρητική, αν είναι αλήθεια, όπως από πολλές πλευρές έχει αρχίσει να λέγεται, ότι η σημερινή επείγουσα υγειονομική συνθήκη μπορεί να θεωρηθεί ως το εργαστήριο στο οποίο ετοιμάζονται οι νέοι πολιτικοί και κοινωνικοί άξονες που αναμένουν την ανθρωπότητα.
Όποιες κι αν είναι, όπως συμβαίνει κάθε φορά, οι ανοησίες που υποθέτουν ότι μια τέτοια κατάσταση μπορεί, δίχως άλλο, να εκληφθεί σαν θετική και ότι οι νέες τεχνολογίες επέτρεπαν εδώ και καιρό να επικοινωνούμε χαρωπά από απόσταση, εγώ δεν πιστεύω ότι μια κοινότητα θεμελιωμένη στην «κοινωνική αποστασιοποίηση» είναι ανθρωπίνως και πολιτικώς βιώσιμη. Σε κάθε περίπτωση, όποια κι αν είναι η προοπτική, μου φαίνεται ότι αυτό είναι το ζήτημα για το οποίο πρέπει να σκεφτούμε.
Μια πρώτη σκέψη αφορά την πραγματικά μοναδική φύση του φαινομένου που παράγουν τα μέτρα της «κοινωνικής αποστασιοποίησης».
Ο Κανέτι, σε εκείνο το αριστούργημα που είναι το Μάζα και Εξουσία, ορίζει τη μάζα επί της οποίας θεμελιώνεται η εξουσία μέσω της αντιστροφής του φόβου του αγγίγματος. Ενώ οι άνθρωποι συνήθως τρέμουν στην ιδέα πως θα τους αγγίξει κάποιος άγνωστος και όλες οι αποστάσεις που οι άνθρωποι κρατούν γύρω τους γεννιούνται από αυτόν τον φόβο, η μάζα είναι η μοναδική κατάσταση στην οποία ένας τέτοιος φόβος αντιστρέφεται στο αντίθετο του. «Μόνο στη μάζα ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει λυτρωμένος από τον φόβο του αγγίγματος… Από τη στιγμή κατά την οποία αφήνεται στη μάζα, δεν φοβάται το άγγιγμα… Οποιοσδήποτε βρίσκεται γύρω μας είναι ίσος με εμάς, τον νιώθουμε όπως νιώθουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Ξαφνικά, είναι λες και τα πάντα συμβαίνουν στο εσωτερικό ενός ενιαίου σώματος… Αυτή η αντιστροφή του φόβου του αγγίγματος είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της μάζας. Η ανακούφιση που διαχέεται εδώ φτάνει σε σημαντικό βαθμό όσο περισσότερο πυκνή είναι, ακριβώς, η μάζα».
Δεν ξέρω τι θα σκεφτόταν ο Κανέτι για τη νέα φαινομενολογία της μάζας που έχουμε ενώπιον μας: αυτό που τα μέτρα της κοινωνικής αποστασιοποίησης και ο πανικός έχουν δημιουργήσει, είναι σαφώς μια μάζα –όμως μια μάζα, μπορούμε να πούμε, ανατραπείσα, φτιαγμένη από άτομα που κρατιούνται, με κάθε κόστος, σε απόσταση το ένα από το άλλο. Μια μη πυκνή μάζα, συνεπώς, αλλά αραιωμένη και η οποία, ωστόσο, είναι ακόμη μια μάζα, εφόσον αυτή, όπως επισημαίνει ο Κανέτι λίγο μετά, ορίζεται από τη συνεκτικότητα και την παθητικότητά της, με την έννοια ότι «μια πραγματικά ελεύθερη κίνηση δεν είναι με κανέναν τρόπο δυνατή… αυτή [η μάζα] περιμένει, περιμένει έναν αρχηγό, που οφείλει να της παρουσιαστεί».
Κάποιες σελίδες μετά, ο Κανέτι περιγράφει τη μάζα που δημιουργείται μέσω μιας απαγόρευσης, «στην οποία πολλά άτομα ενωμένα μαζί δεν θέλουν να κάνουν πλέον αυτό που μέχρι εκείνη τη στιγμή έκαναν ως άτομα. Η απαγόρευση είναι ξαφνική: αυτοεπιβαλλόμενη… σε κάθε περίπτωση συμβαίνει με τη μέγιστη ισχύ. Είναι κατηγορηματική όπως μια εντολή· εξ αυτού είναι, ωστόσο, αποφασιστικός ο αρνητικός χαρακτήρας».
Είναι σημαντικό να μη μας διαφύγει το γεγονός ότι μια κοινότητα θεμελιωμένη στην κοινωνική αποστασιοποίηση δεν έχει να κάνει, όπως αφελώς θα μπορούσαμε να πιστέψουμε, με έναν ατομικισμό σπρωγμένο στα άκρα: αυτή θα είναι, ακριβώς το αντίθετο, όπως εκείνη που βλέπουμε καθημερινά γύρω μας, μια μάζα αραιωμένη και θεμελιωμένη σε μια απαγόρευση, όμως, ακριβώς εξ αυτού, ιδιαιτέρως συνεκτική και παθητική.
6 Απρίλη 2020
Σ.τ.μ. Αυτή, όπως και η προηγούμενη παρέμβαση που δημοσιεύτηκε στο blog spot των εκδόσεων για μια Ελευθεριακή Κουλτούρα, υπάρχει στον ιστότοπο των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου