Τρίτη 19 Μαΐου 2020

Βιοασφάλεια και πολιτική - Giorgio Agamben

Αυτό που κάνει εντύπωση στις αντιδράσεις απέναντι στους μηχανισμούς εξαίρεσης που ενεργοποιήθηκαν στη χώρα μας (και όχι μόνο σε αυτή) είναι η αδυναμία παρατήρησής τους πέρα από το άμεσο πλαίσιο στο οποίο φαίνεται να λειτουργούν. Αντιθέτως, σπάνιοι είναι εκείνοι που προσπάθησαν, όπως μια σοβαρή ανάλυση θα επέβαλε να κάνουν, να τους ερμηνεύσουν ως συμπτώματα και σημάδια ενός ευρύτερου πειράματος, στο οποίο το διακύβευμα είναι ένα νέο παράδειγμα κυβέρνησης των ανθρώπων και των πραγμάτων. Ήδη σε ένα βιβλίο δημοσιευμένο επτά χρόνια πριν, που αξίζει τώρα τον κόπο να το ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά (Tempetes microbiennes, Gallimard 2013), o Patrick Zylberman περιέγραψε τη διαδικασία μέσω της οποίας η υγειονομική ασφάλεια, μέχρι τότε αφημένη στο περιθώριο των πολιτικών υπολογισμών, έγινε ουσιαστικό μέρος των κρατικών και διεθνών πολιτικών στρατηγικών. Υπό διερώτηση δεν είναι τίποτα λιγότερο από τη δημιουργία ενός είδους «υγειονομικού τρόμου» ως εργαλείου για την κυβέρνηση αυτού που θα οριζόταν ως το worst case scenario, δηλαδή το σενάριο της χειρότερης περίπτωσης. Είναι σύμφωνα με αυτή τη λογική του χειρότερου που ήδη από το 2005 ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας είχε προειδοποιήσει για «150 εκατομμύρια νεκρούς λόγω της επερχόμενης γρίπης των πτηνών», προτείνοντας μια πολιτική στρατηγική που όμως τότε τα κράτη δεν ήταν ακόμη έτοιμα να υιοθετήσουν. Ο Ζυλμπερμάν έδειξε ότι ο προτεινόμενος μηχανισμός αρθρωνόταν σε τρία σημεία: 1) κατασκευή, στη βάση ενός πιθανού κινδύνου, ενός φανταστικού σεναρίου, στο οποίο τα δεδομένα θα παρουσιάζονται έτσι ώστε να ευνοούνται συμπεριφορές που θα επιτρέπουν να κυβερνηθεί μια ακραία συνθήκη 2) υιοθέτηση της λογικής του χειρότερου ως το επικρατών καθεστώς πολιτικής λογικής 3) πλήρης οργάνωση του σώματος των πολιτών έτσι ώστε να ενισχύεται στον μέγιστο βαθμό η αποδοχή των κυβερνητικών θεσμών, με αποτέλεσμα ένα είδος υπερθετικής πολιτειότητας, στην οποία οι επιβαλλόμενοι κανόνες θα παρουσιάζονται ως απόδειξη αλτρουισμού και ο πολίτης δεν θα έχει πλέον δικαίωμα στην υγεία (health safety), αλλά θα είναι δικαιικά υποχρεωμένος στην υγεία (biosecurity). 

Εκείνο που περιέγραψε ο Ζυλμπερμάν το 2013, επαληθεύεται πλήρως σήμερα. Είναι προφανές ότι πέρα από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που συνδέεται με κάποιον ιό ο οποίος στο μέλλον θα αφήσει τη θέση του σε κάποιον άλλο, η συζήτηση αφορά τον σχεδιασμό ενός παραδείγματος κυβέρνησης του οποίου η αποτελεσματικότητα ξεπερνά σε μεγάλο βαθμό όλες τις μορφές κυβέρνησης που έχει γνωρίσει μέχρι τώρα η πολιτική ιστορία της δύσης. Αν ήδη, με την προοδευτική κατάρρευση των ιδεολογιών και των πολιτικών πεποιθήσεων, οι λόγοι ασφάλειας επέτρεψαν την αποδοχή εκ μέρους των πολιτών περιορισμών της ελευθερίας τους που προηγουμένως δεν ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν, η βιοασφάλεια δείχνει ικανή να προκαλέσει την απόλυτη παύση κάθε πολιτικής δραστηριότητας και κάθε κοινωνικής σχέσης ως τη μέγιστη μορφή συμμετοχής των πολιτών. Μπορούμε έτσι να παραβρεθούμε στο παράδοξο φαινόμενο οργανώσεις της αριστεράς, παραδοσιακά συνηθισμένες να διεκδικούν δικαιώματα και να καταγγέλλουν παραβιάσεις του συντάγματος, να αποδέχονται ανεπιφύλακτα περιορισμούς των ελευθεριών αποφασισμένους με πρωθυπουργικά διατάγματα και στερούμενους κάθε νομιμότητας, κάτι που ούτε ο φασισμός δεν είχε ποτέ φανταστεί ότι θα μπορούσε επιβάλλει. 

Είναι προφανές –και οι ίδιες οι κυβερνητικές αρχές δεν σταματούν να μας το θυμίζουν– ότι η λεγόμενη «κοινωνική αποστασιοποίηση» θα αποτελεί το μοντέλο της πολιτικής που μας περιμένει και (όπως οι αντιπρόσωποι μιας λεγόμενης task force, της οποίας τα μέλη βρίσκονται σε προφανή σύγκρουση συμφέροντος με τη λειτουργία την οποία πρέπει να επιτελούν, έχουν αναγγείλει) ότι θα επωφεληθούν από αυτή την αποστασιοποίηση έτσι ώστε να αντικαταστήσουν παντού με ψηφιακούς τεχνολογικούς μηχανισμούς τις ανθρώπινες σχέσεις στη φυσικότητά τους, οι οποίες ως τέτοιες θα είναι ύποπτες μόλυνσης (πολιτικής μόλυνσης εννοείται). Οι πανεπιστημιακές διαλέξεις, που όπως έχει ήδη συμβουλέψει το υπουργείο παιδείας, θα γίνονται σταθερά τον επόμενο χρόνο on line και δεν θα αναγνωρίζουμε πλέον ο ένας τον άλλο μέσω του προσώπου (αφού αυτό θα μπορεί να καλύπτεται από μια υγειονομική μάσκα) αλλά μέσω ψηφιακών μηχανισμών που θα αναγνωρίζουν βιολογικά δεδομένα υποχρεωτικά παρμένα, ενώ κάθε «συνάθροιση», που θα γίνεται είτε για πολιτικούς λόγους είτε απλώς ένεκα φιλίας, θα συνεχίσει να απαγορεύεται. 

Είναι υπό συζήτηση μια ολόκληρη αντίληψη του πεπρωμένου της ανθρώπινης κοινωνίας, σε μια προοπτική, που από πολλές πλευρές μοιάζει να έχει πάρει από θρησκείες, τώρα πια στη δύση τους, μια αποκαλυψιακή ιδέα περί του τέλους του κόσμου. Αφού η πολιτική αντικαταστάθηκε από την οικονομία, τώρα και η οικονομία, για να μπορέσει να κυβερνήσει, πρέπει να υιοθετήσει πλήρως το παράδειγμα της βιοασφάλειας, σε σχέση με το οποίο όλα τα άλλα αιτήματα πρέπει να θυσιαστούν. Είναι νόμιμο να διερωτηθούμε αν μια τέτοια κοινωνία μπορεί ακόμη να οριστεί ως ανθρώπινη, ή αν η απώλεια των συναισθηματικών σχέσεων, του προσώπου, της φιλίας, του έρωτα, μπορεί πραγματικά να αντισταθμιστεί από μια αφηρημένη και πιθανώς εντελώς πλασματική υγειονομική ασφάλεια. 

11 Μάη 2020 

Δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet 

Με αυτή τη μετάφραση κλείνουμε τη μεταφραστική «Αγκαμπενιάδα» που ξεκινήσαμε κάνα δυο μήνες πριν στο blogspot των εκδόσεων για μια Ελευθεριακή Κουλτούρα. Καθώς και άλλοι σοβαροί μεταφραστές προχωρούν στην παρουσίαση των κειμένων του ιταλού φιλοσόφου σε διάφορους ιστότοπους και ελπίζοντας ότι θα συνεχίσουν με τον ίδιο ζήλο και σεβασμό να παρουσιάζουν κείμενα ή συνεντεύξεις του, κλείνουμε προς το παρόν εδώ, θέλοντας όμως να πούμε και το εξής, εν είδει επιλόγου: Χωρίς κριτική δεν υπάρχει εξέλιξη ούτε στη σκέψη ούτε στην πράξη. Όμως άλλο η κριτική και άλλη η εμπάθεια, άλλο να εκφράζεις ρητά τη και δημόσια διαφωνία σου ακόμη και με ανθρώπους που εκτιμάς ή αγαπάς, και άλλο να φτύνεις σήμερα εκεί που έγλειφες χθες (συνήθως συμβαίνει το αντίστροφο αλλά να που με τον κορονοϊό είχαμε και αυτό το φαινόμενο).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου