Επιστήμη και ευτυχία - Giorgio Agamben

Παρά τη χρησιμότητα που πιστεύουμε πως μπορούμε να έχουμε από αυτές, οι επιστήμες δεν μπορούν να μας κάνουν ευτυχισμένους, γιατί ο άνθρωπος είναι ένα ομιλούν ον, που έχει ανάγκη να εκφράζει με λόγια τη χαρά και τη λύπη του, την ευτυχία και τη θλίψη του, ενώ η επιστήμη στοχεύει, σε τελική ανάλυση, σε ένα ον βουβό, που είναι δυνατό να γνωρίζει μόνο numero et mensura [αριθμό και ποσότητα], όπως συμβαίνει με όλα τα αντικείμενα αυτού του κόσμου. Οι φυσικές γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι, είναι τελικά ένα εμπόδιο στη γνώση και, ως τέτοιες, πρέπει να είναι τυποποιημένες και σωστές, εξαλείφοντας σαν «ποιητικούς» εκείνους τους πλεονασμούς στους οποίους, αντιθέτως, καταφεύγουμε προπάντων όταν εκφράζουμε τις επιθυμίες και τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα και την αποστροφή μας.

Ακριβώς επειδή απευθύνεται σε ένα βουβό άνθρωπο, η επιστήμη δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει μια ηθική. Το γεγονός ότι διάσημοι επιστήμονες προχώρησαν χωρίς κανέναν δισταγμό σε επιστημονικά πειράματα πάνω στα ίδια τα σώματα των έγκλειστων στα Lager  ή των καταδίκων στις αμερικανικές φυλακές φυλακές, είναι κάτι που δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Η επιστήμη θεμελιώνεται, πράγματι, στη δυνατότητα διαχωρισμού, σε όλα τα επίπεδα, της βιολογικής ζωής ενός έμβιου όντος από τη σχεσιακή του ζωή, της βλαστικής, βουβής ζωής,  που ο άνθρωπος έχει κοινή με τα φυτά,  από την πνευματική ύπαρξη του ομιλούντος όντος.  Είναι καλό να το θυμόμαστε αυτό σήμερα που οι άνθρωποι μοιάζουν να έχουν βάλει στην άκρη όλα όσα πίστευαν, αναθέτοντας στην επιστήμη την προσδοκία για την ευτυχία, η οποία δεν μπορεί παρά να διαψευστεί και να προδοθεί. Όπως, πέραν κάθε αμφιβολίας, έχουν δείξει τα πρόσφατα χρόνια, οι άνθρωποι που κοιτούν τη ζωή τους με τα μάτια του γιατρού τους, είναι, εξαιτίας αυτού, διατεθειμένοι να αναθέσουν σε εκείνους τις πιο στοιχειώδεις πολιτικές ελευθερίες και να υποταχθούν άνευ ορίων στις εξουσίες που τους κυβερνούν. Η ευτυχία δεν μπορεί ποτέ να διαχωριστεί από τις απλές, αποσπασματικές  λέξεις που ανταλλάσσουμε, ούτε από την κραυγή και το γέλιο της ευτυχίας, ούτε από τη συγκίνηση που μας κάνει να κλαίμε, χωρίς να ξέρουμε αν αυτό οφείλεται σε έναν πόνο ή σε μια απόλαυση. Ας αφήσουμε τους επιστήμονες στη σιωπή και στη μοναξιά των αριθμών, προσέχοντας ιδιαιτέρως ώστε να μην εισβάλλουν στο πεδίο της ηθικής και της πολιτικής, που είναι το μοναδικό που μπορεί στ’ αλήθεια να μας ικανοποιεί. 

8 Σεπτέμβρη 2024

(υ.γ. του Παναγιώτη Καλαμαρά) Την Τρίτη 3 Σεπτέμβρη τρέχοντος έτους, συζητούσαμε περί πανδημίας, επιστήμης και ιατρικής φροντίδας, σε μια αγαπημένη μπυραρία στα Πατήσια, με τους παιδικούς φίλους και συμμαθητές Χρήστο, Μάνο και Παύλο. Το παραπάνω κείμενο του Αγκάμπεν νομίζω ότι μπορεί να συνεισφέρει στις σκέψεις που αναπτύξαμε εκείνο το βράδυ με αφορμή προσωπικές μας περιπέτειες με τους γιατρούς και τη θεραπεία διάφορων ασθενειών. Αφού πρώτα υπενθυμίσω ότι μόνο με τους παιδικούς φίλους μπορούμε να έχουμε ακόμη και σοβαρές διαφωνίες, οι οποίες όμως ποτέ δεν οδηγούν σε ρήξη των σχέσεων, θα ήθελα να επισημάνω ότι η τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς στο ότι, ενίοτε, νιώθει πως πρέπει να παραδοθεί στην εξουσία κάποιων οι οποίοι θεωρούνται ειδικοί και, σε πολλές περιπτώσεις, είναι, όπως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, των γιατρών. Και εκεί έρχεται για μια ακόμη φορά ο Μπακούνιν να μας θυμίσει την πάντοτε επίκαιρη ρήση του, ότι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους της νεωτερικότητας βρίσκεται στο γεγονός ότι οι επιστήμονες, από την ίδια τη φύση του αντικειμένου τους, μπορεί πολύ εύκολα να τοποθετηθούν στην πλευρά των καταπιεστών μας, συνιστώντας και αυτοί μια καταπιεστική τάξη που δύσκολα θα απαρνηθεί των προνομίων της, αφού θεωρεί ότι όχι μόνο δεν μας καταπιέζει, αλλά και μας σώζει (υπενθυμίζοντας ότι ο Μπακούνιν ήταν ένας από τους πρώτους επαναστάτες που είχαν υιοθετήσει τις αρχές της ομοιοπαθητικής με θετικά αποτελέσματα, όπως στην περίπτωση της χολέρας που είχε χτυπήσει τη Νάπολη κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί).