Οι λαοί που έχασαν τη γλώσσα - Giorgio Agamben

Τι συμβαίνει σήμερα με τους ευρωπαϊκούς λαούς; Αυτό που δεν μπορούμε σήμερα να μη βλέπουμε είναι το θέαμα της απώλειας της μνήμης της γλώσσας την οποία κάποτε είχαν. Η τροπικότητα αυτής της απώλειας ποικίλλει ανά λαό: οι Αγγλοσάξωνες έχουν ήδη ολοκληρώσει την πορεία προς μια γλώσσα καθαρά εργαλειακή και αντικειμενοποιητική –τα βασικά English, στα οποία μπορούν να ανταλλαχθούν μόνο μηνύματα, που ολοένα και περισσότερο προσομοιάζουν σε αλγόριθμους–, με τους Γερμανούς να φαίνεται πως ακολουθούν τον ίδιο δρόμο· οι Γάλλοι, παρά τη λατρεία τους για την εθνική τους γλώσσα και μάλιστα ίσως εξαιτίας αυτού, χάνονται στη σχεδόν κανονιστική σχέση μεταξύ της ομιλίας και της γραμματικής· οι Ιταλοί, ενταγμένοι πονηρά σε εκείνη τη διγλωσσία που ήταν ο πλούτος τους, βλέπουν τώρα αυτή να μεταμορφώνεται παντού σε μια αργκό άνευ νοήματος. Και αν οι εβραίοι είναι ή τουλάχιστον ήταν μέρος της ευρωπαϊκής κουλτούρας, είναι καλό να θυμόμαστε τα λόγια του Σόλεμ μπροστά στην εκκοσμίκευση που προσπάθησε να κάνει ο σιωνισμός, μετατρέποντας μια ιερή γλώσσα σε εθνική: «Ζούμε στη γλώσσα μας όπως οι τυφλοί που βαδίζουν στο χείλος μιας αβύσσου… Αυτή η γλώσσα κυοφορεί καταστροφές… θα έρθει η μέρα που αυτή θα στραφεί ενάντια σε εκείνους που τη μιλούν».

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που συνέβη είναι η απώλεια της ποιητικής σχέσης με τη γλώσσα και η αντικατάστασή της με μια εργαλειακή σχέση, στην οποία εκείνος που πιστεύει ότι χρησιμοποιεί τη γλώσσα, αντιθέτως, χωρίς να το καταλαβαίνει, χρησιμοποιείται από αυτή. Και από τη στιγμή που η γλώσσα είναι η ίδια η μορφή της ανθρωπογένεσης, του γίγνεσθαι άνθρωπος του ζώντος homo, είναι η ίδια η ανθρωπινότητα του ανθρώπου που φαίνεται σήμερα να απειλείται.

Είναι κρίσιμης σημασίας όμως το γεγονός ότι όσο περισσότερο ένας λαός χάνει τη γλώσσα του, που του γίνεται κατά κάποιο τρόπο ξένη ή ελάχιστα οικεία, τόσο λιγότερο είναι δυνατό να σκέφτεται σε αυτή τη γλώσσα. Γι’ αυτό βλέπουμε σήμερα τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών λαών, που έχουν καταστεί ανίκανες να σκέπτονται, να φυλακίζονται σε ένα ψέμα το οποίο δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν. Ένα ψέμα του οποίου ο ψευδόμενος δεν είναι γνώστης, είναι, στην πραγματικότητα, απλώς μια αδυναμία του σκέπτεσθαι, η ανικανότητα διάρρηξης, έστω για μια στιγμή, της καθαρά εργαλειακής σχέσης με τα ίδια μας τα λόγια. Και αν οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να σκέφτονται στη γλώσσα τους, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν νιώσουν υποχρεωμένοι να μεταφέρουν τη σκέψη τους στην τεχνητή νοημοσύνη.

Εξ αυτού προκύπτει ότι αυτή η απώλεια των λαών της γλώσσας η οποία υπήρξε ο ζωτικός τους οίκος, έχει προπάντων μια πολιτική σημασία. Η Ευρώπη δεν θα βγει από το αδιέξοδο στο οποίο έχει βρεθεί αν δεν βρει μια ποιητική και σκεπτόμενη σχέση με τα λόγια της. Μόνο πληρώνοντας αυτό το τίμημα μια ευρωπαϊκή πολιτική –που σήμερα δεν υπάρχει– θα γίνει πραγματικά δυνατή.

11 Οκτώβρη 2024