Η εργασία και η ζωή - Giorgio Agamben

Ακούμε συχνά ελεγείες για το ιταλικό Σύνταγμα, επειδή έχει ως θεμέλιο του την εργασία [lavoro]. Ωστόσο, όχι μόνο η ετυμολογία του όρου (labor στα λατινικά σημαίνει μια επώδυνη ποινή και την καταβολή μιας κοπιώδους προσπάθειας), αλλά και η υιοθέτησή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης («η εργασία απελευθερώνει» ήταν η επιγραφή στην είσοδο του Άουσβιτς), θα έπρεπε να μας κάνει επιφυλακτικούς απέναντι σε μια έννοια της εργασίας τόσο απερίσκεπτα θετική. Από τις σελίδες της Γενέσεως, που παρουσιάζουν την εργασία σαν μια τιμωρία για το αμάρτημα του Αδάμ, στο τόσο συχνά παρατιθέμενο απόσπασμα από τη Γερμανική Ιδεολογία του Μαρξ, όπου αναγγέλλεται ότι στην κομμουνιστική κοινωνία θα είναι δυνατό, αντί να εργαζόμαστε, «να κάνουμε σήμερα ένα πράγμα, αύριο κάτι άλλο, το πρωί να πηγαίνουμε για κυνήγι, το μεσημέρι να ψαρεύουμε, το βράδυ να φροντίζουμε τα ζώα, μετά το δείπνο να συζητάμε ότι τραβάει η όρεξή μας», μια υγιής δυσπιστία απέναντι στην εργασία είναι αναπόσπαστο μέρος της πολιτισμικής μας παράδοσης.

Υπάρχει, όμως, ένας λόγος πιο σοβαρός και βαθύς, που θα έπρεπε να μας κάνει να αμφισβητούμε την εργασία σαν θεμέλιο μιας κοινωνίας. Αυτός προέρχεται από την επιστήμη και πιο συγκεκριμένα από τη φυσική, που ορίζει την εργασία σαν την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλει ένα σώμα προκειμένου να μετακινηθεί. Στην εργασία που ορίζεται με αυτόν τον τρόπο, εφαρμόζεται αναγκαστικά ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο, που είναι ίσως η υπέρτατη έκφραση του ύψιστου πεσιμισμού στον οποίο οδηγεί η πραγματική επιστήμη, η ενέργεια τείνει μοιραία να εκφυλίζεται και η εντροπία, που εκφράζει την αταξία σε ένα ενεργειακό σύστημα, εξίσου μοιραία αυξάνεται. Όσο περισσότερο παράγουμε εργασία, τόσο περισσότερο αυξάνουν αμετάκλητα στο σύμπαν η αταξία και η εντροπία.

Η θεμελίωση μιας κοινωνίας στην εργασία σημαίνει προπάντων να την οδηγούμε, σε τελική ανάλυση, όχι προς την τάξη και τη ζωή, αλλά στην αταξία και τον θάνατο. Μια υγιής κοινωνία θα πρέπει, κυρίως, να σκέφτεται όχι μόνο σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι εργάζονται και παράγουν εντροπία, αλλά και για εκείνους μέσω των οποίων οι άνθρωποι καθίστανται άπραγοι και στοχαστικοί, παράγοντας εκείνη την αρνητική εντροπία χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατή η ζωή.

24 Δεκέμβρη 2024

Υ.Γ. Το ανωτέρω κείμενο του Αγκάμπεν, δημοσιευθέν στη στήλη που διατηρεί στον ιστότοπο των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet, που συνοδεύεται από μια εικόνα του Ενρίκο Μπάι, είναι η τελευταία μας ανάρτηση για το 2024, μια χρονιά άκρως σημαντική τόσο σε προσωπικό όσο και σε γενικότερο επίπεδο. Αφιερώνεται εξαιρετικά σε εκείνους τους ανθρώπους που μας συντρόφευσαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, σε όλους εκείνους που μας επιβεβαίωσαν για μια ακόμη φορά ότι ο αγώνας για την αρνητική εντροπία είναι εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να συνεχίσουμε ακόμη να λεγόμαστε άνθρωποι, σε αγαστή συνεργασία και σεβασμό με όλες τις μορφές ζωής σε αυτόν τον πλανήτη, που τόσο βίαια καταστέλλονται και εξαλείφονται. Δεν ξεχνάμε, κυρίως, τους αγωνιζόμενους ανθρώπους στην Παλαιστίνη και τη Ροζάβα, που επιμένουν να μας υπενθυμίζουν ότι ο αγώνας ενάντια στον ναζι-φασισμό είναι πάντοτε επίκαιρος, αδιάφορο ποιον μανδύα φορά ανά περίπτωση.