Μια φράση του Κίργκεγκωρ περιγράφει τέλεια την ιστορική μας κατάσταση: «Προσέξτε: το πλοίο είναι πια στα χέρια του μάγειρα και τα λόγια που λέει το μεγάφωνο του πλοιάρχου δεν αφορούν πλέον τη ρότα, αλλά αυτό που θα φαγωθεί αύριο». Ενίοτε, αυτός που οδηγεί το πλοίο δεν είναι ο μάγειρας, αλλά ένας ηθοποιός ο οποίος, αντί για τη ρότα, μας μιλάει για την κωμωδία που θα παίξει. Σε κάθε περίπτωση, το πλοίο δεν μπορεί παρά να ναυαγήσει.
3 Νοέμβρη 2025
Ο πόλεμος είναι ειρήνη
Ανάμεσα στις φρίκες του πολέμου που συχνά ξεχνάμε, είναι
η επιβίωσή του εν καιρώ ειρήνης, μέσω των βιομηχανικών του μεταμορφώσεων. Είναι
γνωστό –αλλά το ξεχνάμε– ότι τα συρματοπλέγματα με τα οποία ακόμη περικλείονται
τα στρατόπεδα και οι ιδιότητές τους, προέρχονται από τα χαρακώματα του 1ου
Παγκοσμίου Πολέμου και είναι κηλιδωμένα από τους αναρίθμητους νεκρούς
στρατιώτες· είναι γνωστό –αλλά το ξεχνάμε– ότι τα
φουσκωτά σκάφη που αφθονούν στις παραλίες μας, επινοήθηκαν για τη μεταφορά των
στρατευμάτων στη Νορμανδία στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο· είναι γνωστό –αλλά το ξεχνάμε– ότι τα ζιζανιοκτόνα που
χρησιμοποιούνται στη γεωργία, προέρχονται από εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν για
την καταστροφή των δασών στο Βιετνάμ· και τελευταία
συνέπεια και χειρότερη όλων, είναι τα πυρηνικά εργοστάσια με τις άφθαρτες
σκωρίες τους, είναι η «ειρηνική» μετατροπή των ατομικών βομβών. Και είναι καλό
να θυμόμαστε, όπως είχε ήδη καταλάβει η Σιμόν Βέιγ, ότι ο εξωτερικός πόλεμος
είναι πάντοτε ένας εμφύλιος πόλεμος, ότι η εξωτερική πολιτική είναι, στην
πραγματικότητα, μια εσωτερική πολιτική. Αντιστρέφοντας τη διατύπωση του
Κλαούζεβιτς, σήμερα η πολιτική δεν είναι παρά η εξακολούθηση του πολέμου με
άλλα μέσα.
23 Οκτώβρη 2025
Για την τεχνητή νοημοσύνη
και τη φυσική ηλιθιότητα
«Ξεκινά μια εποχή βαρβαρότητας και οι επιστήμονες θα
είναι στην υπηρεσία της». Η εποχή της βαρβαρότητας δεν έχει ακόμη τελειώσει και
η διάγνωση του Νίτσε επιβεβαιώνεται σήμερα με ακρίβεια. Οι επιστήμες προσέχουν σε
τέτοιο βαθμό να εκπληρώσουν και μέχρι και να ικανοποιήσουν κάθε απαίτηση της
εποχής, ώστε όταν αυτή αποφάσισε να μην έχει τη βούληση ούτε την ικανότητα να
σκέπτεται, αμέσως την προμήθεψαν με έναν μηχανισμό που βαπτίστηκε «τεχνητή
νοημοσύνη» (για λόγους συντομίας ΤΝ). Η ονομασία της με αυτόν τον τρόπο δεν
αποσαφηνίζει τα πράγματα, γιατί το πρόβλημα της ΤΝ δεν έγκειται στο ότι είναι
τεχνητή (η σκέψη, όντας αδιαχώριστη από τη γλώσσα, συνεπάγεται πάντοτε μια
τέχνη ή κάτι το τεχνητό), αλλά ότι τίθεται πέραν του νου του υποκειμένου που
σκέπτεται ή οφείλει να σκέπτεται. Σε αυτό ταιριάζει η χωριστή νόηση του Αβερρόη,
που σύμφωνα με τον ευφυή Ανδαλουσιανό φιλόσοφο, είναι ενιαία σε όλους τους
ανθρώπους. Για τον Αβερρόη το πρόβλημα ήταν, συνεπώς, εκείνο της σχέσης μεταξύ
της χωριστής νόησης και του μεμονωμένου ατόμου. Αν η ευφυΐα είναι χωριστή από
τα μεμονωμένα άτομα, με ποιον τρόπο μπορούν αυτά να αποταθούν σε αυτή για να
σκεφτούν; Η απάντηση του Αβερρόη είναι ότι
τα μεμονωμένα άτομα επικοινωνούν με τη χωριστή σκέψη μέσω της φαντασίας,
που παραμένει ατομική. Είναι σαφώς σύμπτωμα της βαρβαρότητας της εποχής, όπως
επίσης η πλήρης έλλειψη φαντασίας εκ μέρους της, ότι αυτό το πρόβλημα δεν
τίθεται για την τεχνητή νοημοσύνη. Αν αυτή ήταν απλώς ένα εργαλείο, όπως οι αριθμομηχανές,το
πρόβλημα, στην πραγματικότητα, δεν θα υφίστατο. Αν αντιθέτως υποθέσουμε, όπως
όντως συμβαίνει, ότι όπως η χωριστή σκέψη του Αβερρόη, η ΤΝ σκέφτεται, τότε
το πρόβλημα της σχέσης με το σκεπτόμενο
υποκείμενο δεν μπορεί να μην τεθεί. Ο
Μπάλτζεν είπε κάποτε ότι στην εποχή μας η ευφυΐα έχει πέσει στα χέρια ηλιθίων. Μπορεί
το κρίσιμο πρόβλημα της εποχής μας να πάρει τότε αυτή τη μορφή: με ποιον τρόπο
ένας ηλίθιος –δηλαδή ένας μη σκεπτόμενος – μπορεί να σχετιστεί με μια ευφυΐα
που δηλώνει ότι σκέπτεται έξω από αυτόν;
12 Οκτώβρη 2025
