Νόμισμα και μνήμη - Giorgio Agamben

Το νόμισμα [moneta], ο λατινικός όρος από τον οποίο προέρχεται ο δικός μας, έρχεται από το moneo, «θυμάμαι, σκέφτομαι» και αρχικά ήταν η μετάφραση του ελληνικού Μνημοσύνη, που σημαίνει «μνήμη». Έτσι το νόμισμα έγινε στη Ρώμη το όνομα του ναού όπου γιορταζόταν η θεά μνήμη και κοβόταν το νόμισμα. Είναι ξεκινώντας από αυτόν τον ετυμολογικό δεσμό μεταξύ νομίσματος και μνήμης που πρέπει  να δούμε σήμερα το ξαναφούντωμα των συζητήσεων για την κατάργηση του ευρωπαϊκού ενιαίου νομίσματος και την επαναφορά της κάθε χώρας στο παραδοσιακό της νόμισμα. Κάτω από το επείγον «νομισματικό» ζήτημα υπάρχει ένα όχι λιγότερο επείγον ζήτημα της μνήμης, δηλαδή όχι κάτι λιγότερο από την εκ νέου ανακάλυψη της ξεχωριστής μνήμης κάθε ευρωπαϊκού κράτους τα οποία,  παραιτούμενα της κυριαρχίας επί του νομίσματός τους, χωρίς να το καταλάβουν, κατήργησαν, κατά κάποιο τρόπο, την κληρονομιά των αναμνήσεών τους. Αν το νόμισμα είναι προπάντων ο τόπος της μνήμης, αν στο νόμισμα, καθώς μπορεί να πληρώσει για όλα και να μπει στη θέση όλων, είναι ο φορέας, για το άτομο και τη συλλογικότητα, της μνήμης του παρελθόντος και των νεκρών, τότε δεν μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στη ρήξη της σχέσης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος που ορίζει την εποχή μας, αναδύεται αναπόφευκτα ως επείγον το νομισματικό πρόβλημα. Όταν ένας διάσημος οικονομολόγος δηλώνει ότι ο μόνος τρόπος που έχει η Γαλλία (όπως, ίσως, κάθε ευρωπαϊκή χώρα) να βγει από την κρίση της είναι να ξαναποκτήσει την κυριαρχία του δικού της νομίσματος, αυτό που στην πραγματικότητα  προτείνει σε εκείνη τη χώρα είναι να ξαναβρεί τη σχέση με τη μνήμη της. Η κρίση της ευρωπαϊκής κοινότητας και του νομίσματός της, που είναι πια προ των θυρών, είναι μια κρίση της μνήμης και η μνήμη –είναι καλό να μην το ξεχνάμε– είναι για κάθε χώρα ένας  τόπος κατ’ εξοχήν πολιτικός. Δεν υπάρχει πολιτική χωρίς μνήμη, αλλά μια ευρωπαϊκή μνήμη είναι τόσο ανακόλουθη όσο το ενιαίο της νόμισμα.

23 Σεπτέμβρη 2025

Υ.Γ. (του Παναγιώτη Καλαμαρά) Στις 19-20 Σεπτέμβρη συμμετείχα στο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Ιωαννίνων και στις 23-24 του ίδιου μήνα στο αντίστοιχο στη Θεσσαλονίκη. Πήρα μέρος (ως ομιλητής) σε δύο συζητήσεις που στην ουσία αφορούσαν την κινηματική μνήμη και τις δυνατότητες εξόδου από τον ζόφο που ζούμε σήμερα, με αφορμή δύο κόμικς και μια συλλογή κειμένων από το παρελθόν. Η ελπίδα, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται όχι τόσο σε αυτά που είπαμε σε εκείνες τις βραδιές, όσο στην αγαπητική και συντροφική ατμόσφαιρα που επικρατούσε κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών και στις κουβέντες στο περιθώριο, που πάντοτε γίνονται σε τέτοια event. Αν και έμεινε κενή η θέση του πέτρινου συνδαιτημόνα που μας πάντοτε μας δείχνει το δρόμο προς ένα άλλο, ελπιδοφόρο, μέλλον και μόνο το γεγονός ότι η μικρή μας φυλή παραμένει άθραυστη (αν και πολλαπλώς ραγισμένη), μας κάνει να προχωράμε στην αναζήτηση του βορειοδυτικού περάσματος, αταλάντευτα άθεοι, απάτριδες και αναρχικοί.       

Πού βρισκόμαστε; - Giorgio Agamben

Στην κόλαση. Κάθε συζήτηση που δεν ξεκινά από αυτή τη γνώση, απλώς στερείται βάσης. Οι κύκλοι στους οποίους βρισκόμαστε δεν είναι τοποθετημένοι κάθετα, αλλά είναι διάσπαρτοι στον κόσμο. Οπουδήποτε οι άνθρωποι συνενώνονται, δημιουργούν κόλαση. Οι κύκλοι και οι λάκκοι είναι παντού γύρω μας, κι εμείς αναγνωρίζουμε, όπως στα caprichos του Γκόγια, τα τέρατα και τους διαβόλους που τους κυβερνούν

Τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτή την κόλαση; Όχι τόσο και όχι μόνο, όπως έλεγε ο Ίταλο, να φυλάμε ένα κομμάτι του καλού, εκείνο που στην κόλαση δεν είναι κόλαση. Αφού κι αυτό, όλο ή εν μέρει, είναι μολυσμένο –σε κάθε περίπτωση no te escaparas. Μάλλον σταμάτα, σιώπησε, παρατήρησε και, τη σωστή στιγμή, σκίσε την κουρτίνα των ψεμάτων πίσω από την οποία αναπαύεται η κόλαση. Γιατί η ίδια η κόλαση είναι ένα ψέμα, το ψέμα των ψεμάτων, που εμποδίζει το πέρασμα στη μη κόλαση, στο ευτυχισμένά, απλά, αναρχικά υπαρκτόν.  Στο ουδέποτε υπαρκτό που η κόλαση κάθε φορά καλύπτει με το δικό της υπαρκτό, λες και δεν υπάρχει οποιαδήποτε πιθανότητα ύπαρξης έξω από τους λάκκους και τους κύκλους στους οποίους ήδη σε έχουν εγγράψει υποχρεωτικά. Να είσαι εσύ το σημείο, το κατώφλι στο οποίο το υπαρκτό εξασθενεί, στο οποίο αναβλύζει συνεχώς το πιθανό, η μοναδική αληθινή πραγματικότητα. Η σκέψη δεν συνίσταται στην υλοποίηση του πιθανού, όπως σε καλούν οι δαίμονες να κάνεις, αλλά στο να καταστεί πιθανό το πραγματικό, στο να βρεθεί μια διέξοδος στο αναπόφευκτο των δεδομένων που η κυρίαρχη ιδεολογία προσπαθεί να επιβάλλει σε κάθε πλαίσιο –και προπάντων στην πολιτική. Ενώ στα κολασμένα ουρλιαχτά που ακούγονται γύρω σου όλοι προσπαθούν να πραγματώσουν διαβολικά, τεχνικά και με οποιοδήποτε κόστος το πιθανό, για σένα κάθε υπαρκτό, κάθε πράγμα, κάθε λεπίδα χόρτου, αν τα αντιληφθείς στην αλήθειά τους, γίνονται εκ νέου, σιωπηλά, διαυγώς, πιθανά.

15 Σεπτέμβρη 2025