Οι τελευταίες μέρες της ανθρωπότητας - Giorgio Agamben

Ξεκινώντας από τον Οκτώβρη του 1915, μετά την είδηση για την έκρηξη του μεγάλου πολέμου, ο Καρλ Κράους άρχισε να γράφει «για ένα θέατρο του Άρη», το δράμα Οι τελευταίες μέρες της ανθρωπότητας, που δεν ήθελε να ανέβει στη σκηνή γιατί «οι θαμώνες των θεάτρων αυτού του κόσμου δεν θα το καταλάβουν». Το δράμα –ή, μάλλον, όπως διαβάζουμε στον υπότιτλο, «η τραγωδία σε πέντε πράξεις»–- ήταν  «αίμα από το αίμα τους και ουσία από την ουσία εκείνων των απίθανων, ακατανόητων και  απροσπέλαστων χρόνων από οποιαδήποτε επιμελή σκέψη, απρόσιτων σε οποιαδήποτε θύμηση και διατηρημένων μονάχα σε ένα ωμό όνειρο, εκείνων των χρόνων όπου οπερετικές φιγούρες απήγγειλαν την τραγωδία της ανθρωπότητας». Και στο Weltgericht, δημοσιευμένο μετά το τέλος του πολέμου, θα μιλήσει για τη δική του «μεγάλη εποχή», που είχε γνωρίσει «όταν ήταν πολύ μικρός και στην οποία θα επέστρεφε προκειμένου να ξαναγίνει μικρός αν του έμενε ακόμη χρόνος», μια εποχή που «συμβαίνει αυτό που δεν μπορούμε να φανταστούμε και στην οποία πρέπει να συμβεί αυτό που δεν μπορούμε πλέον να φανταστούμε και το οποίο , αν το φανταστούμε πώς μπορεί να υπάρξει, δεν θα συμβεί».

Όπως κάθε λόγος αδυσώπητα διαυγής, η διάγνωση του Κράους ταιριάζει απόλυτα με την κατάσταση την οποία βιώνουμε. Οι τελευταίες μέρες της ανθρωπότητας είναι οι μέρες μας, αν είναι αλήθεια ότι κάθε μέρα είναι η τελευταία, εφόσον η εσχατολογία είναι, για όποιον είναι σε θέση να την καταλάβει, η κατ’ εξοχήν ιστορική συνθήκη. Ιδιαιτέρως σε ότι αφορά τον πόλεμο, μπορούμε να πούμε για την εποχή μας, όπως έκανε ο Κράους, ότι όντας «ανίκανη να ζήσει κάτι και να το αναπαραστήσει, δεν ταρακουνιέται ούτε από την ίδια της την κατάρρευση». Και δεν αληθεύει ίσως και σήμερα, όταν τα ψέματα για τον εν εξελίξει πόλεμο θέλουν να νομιμοποιήσουν κάθε μελλοντικό πόλεμο, «ότι το γεγονός πως θα γίνει  πόλεμος εμφανίζεται κατανοητό ακριβώς σε εκείνους που το σύνθημα “θα γίνει  πόλεμος” επέτρεψε και κάλυψε κάθε ντροπή»; Και είναι πιθανό ότι, όπως στην Αυστρία το 1919, και η Ευρώπη να μην επιβιώσει των ψεμάτων της και των ντροπών της, και τελικά θα μπορεί  μονάχα να επαναλάβει τα λόγια του Κάιζερ που κλείνουν το βιβλίο: Ich habe es nicht gewolt, «εγώ δεν το θέλησα».

11 Οκτώβρη 2025

Υ.Γ. (του μεταφραστή):  Την Τρίτη 21 Οκτώβρη, μάθαμε από ανάρτηση του συγκροτήματος Magic de Spell, τον θάνατο του Γιώργου Ψωμόπουλου. Οι σχετικές αναρτήσεις μίλησαν, ορθώς, για τη συμβολή του Γιώργου στην ελληνική ροκ σκηνή. Υπάρχει όμως και μια άλλη του πλευρά, στην οποία οφείλω να αναφερθώ. Τον Γιώργο τον γνώρισα το 1985 στις συνελεύσεις ενάντια στην καθιέρωση του Ενιαίου Αριθμού Ταυτότητας (ΕΚΑΜ), ενός δυστοπικού σχεδίου ηλεκτρονικού ελέγχου των ζωών μας, που αν και τότε ακυρώθηκε με τη συμβολή ενός μικρού αριθμού ατόμων που καταλάβαιναν πού θα οδηγούσε κάτι τέτοιο, τελικά καθιερώθηκε 40 χρόνια μετά, κυριολεκτικά χωρίς να ανοίξει μύτη. Στη συνέχεια συμπορευτήκαμε για λίγο στο ιστορικό κινηματικό περιοδικό “Convoy”, όπου συνέβαλε αποφασιστικά μέσα από μεταφράσεις και κείμενα εμφορούμενα από το πνεύμα της Σχολής της Φρανκφούρτης, την οποία τόσο εκτιμούσε ο Γιώργος, μια σκέψη στην οποία είχε εντρυφήσει ο αγαπημένος σύντροφος και φίλος από τα χρόνια του στη Γερμανία τη δεκαετία του ’70. Μια σκέψη ρηξικέλευθη, την οποία προωθούσε με πείσμα ο «θάμνος» μαζί με κάποιους άλλους, όπως η θαυμαστή παρέα των «Σημειώσεων» και ο άλλος εξαιρετικός άνθρωπος, που έφυγε κι αυτός, ο Γιώργος Μερτίκας με το περιοδικό του «Λεβιάθαν». Τότε τις μεταφράσεις και τα κείμενα του τα υπέγραφε σαν Γ.Ν. Ρουσσέας. Μεγάλο «τρελλοκομείο» ο Γιώργος, ακατάβλητος στη γραφή και φοβερή παρέα, πάντα γελαστός και ανοιχτός σε οποιαδήποτε πρόκληση. Τον έχασα με τα χρόνια, αλλά όποτε τον έβλεπα ήταν πάντοτε ίδιος και ευγενικός. Μάλωνε διαρκώς με τον Χρήστο Νάσιο, με τον  Γιώργο Κώτσου να προσπαθεί ακαταπόνητος να συμβιβάσει τις πολλές ψυχές του «Convoy». Θα μου (μας) λείψει, όπως όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν για να γίνει αυτός ο κόσμος όχι απλά πιο υποφερτός, αλλά καλύτερος.