Επιστήμη και ευτυχία - Giorgio Agamben

Παρά τη χρησιμότητα που πιστεύουμε πως μπορούμε να έχουμε από αυτές, οι επιστήμες δεν μπορούν να μας κάνουν ευτυχισμένους, γιατί ο άνθρωπος είναι ένα ομιλούν ον, που έχει ανάγκη να εκφράζει με λόγια τη χαρά και τη λύπη του, την ευτυχία και τη θλίψη του, ενώ η επιστήμη στοχεύει, σε τελική ανάλυση, σε ένα ον βουβό, που είναι δυνατό να γνωρίζει μόνο numero et mensura [αριθμό και ποσότητα], όπως συμβαίνει με όλα τα αντικείμενα αυτού του κόσμου. Οι φυσικές γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι, είναι τελικά ένα εμπόδιο στη γνώση και, ως τέτοιες, πρέπει να είναι τυποποιημένες και σωστές, εξαλείφοντας σαν «ποιητικούς» εκείνους τους πλεονασμούς στους οποίους, αντιθέτως, καταφεύγουμε προπάντων όταν εκφράζουμε τις επιθυμίες και τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα και την αποστροφή μας.

Ακριβώς επειδή απευθύνεται σε ένα βουβό άνθρωπο, η επιστήμη δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει μια ηθική. Το γεγονός ότι διάσημοι επιστήμονες προχώρησαν χωρίς κανέναν δισταγμό σε επιστημονικά πειράματα πάνω στα ίδια τα σώματα των έγκλειστων στα Lager  ή των καταδίκων στις αμερικανικές φυλακές φυλακές, είναι κάτι που δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Η επιστήμη θεμελιώνεται, πράγματι, στη δυνατότητα διαχωρισμού, σε όλα τα επίπεδα, της βιολογικής ζωής ενός έμβιου όντος από τη σχεσιακή του ζωή, της βλαστικής, βουβής ζωής,  που ο άνθρωπος έχει κοινή με τα φυτά,  από την πνευματική ύπαρξη του ομιλούντος όντος.  Είναι καλό να το θυμόμαστε αυτό σήμερα που οι άνθρωποι μοιάζουν να έχουν βάλει στην άκρη όλα όσα πίστευαν, αναθέτοντας στην επιστήμη την προσδοκία για την ευτυχία, η οποία δεν μπορεί παρά να διαψευστεί και να προδοθεί. Όπως, πέραν κάθε αμφιβολίας, έχουν δείξει τα πρόσφατα χρόνια, οι άνθρωποι που κοιτούν τη ζωή τους με τα μάτια του γιατρού τους, είναι, εξαιτίας αυτού, διατεθειμένοι να αναθέσουν σε εκείνους τις πιο στοιχειώδεις πολιτικές ελευθερίες και να υποταχθούν άνευ ορίων στις εξουσίες που τους κυβερνούν. Η ευτυχία δεν μπορεί ποτέ να διαχωριστεί από τις απλές, αποσπασματικές  λέξεις που ανταλλάσσουμε, ούτε από την κραυγή και το γέλιο της ευτυχίας, ούτε από τη συγκίνηση που μας κάνει να κλαίμε, χωρίς να ξέρουμε αν αυτό οφείλεται σε έναν πόνο ή σε μια απόλαυση. Ας αφήσουμε τους επιστήμονες στη σιωπή και στη μοναξιά των αριθμών, προσέχοντας ιδιαιτέρως ώστε να μην εισβάλλουν στο πεδίο της ηθικής και της πολιτικής, που είναι το μοναδικό που μπορεί στ’ αλήθεια να μας ικανοποιεί. 

8 Σεπτέμβρη 2024

(υ.γ. του Παναγιώτη Καλαμαρά) Την Τρίτη 3 Σεπτέμβρη τρέχοντος έτους, συζητούσαμε περί πανδημίας, επιστήμης και ιατρικής φροντίδας, σε μια αγαπημένη μπυραρία στα Πατήσια, με τους παιδικούς φίλους και συμμαθητές Χρήστο, Μάνο και Παύλο. Το παραπάνω κείμενο του Αγκάμπεν νομίζω ότι μπορεί να συνεισφέρει στις σκέψεις που αναπτύξαμε εκείνο το βράδυ με αφορμή προσωπικές μας περιπέτειες με τους γιατρούς και τη θεραπεία διάφορων ασθενειών. Αφού πρώτα υπενθυμίσω ότι μόνο με τους παιδικούς φίλους μπορούμε να έχουμε ακόμη και σοβαρές διαφωνίες, οι οποίες όμως ποτέ δεν οδηγούν σε ρήξη των σχέσεων, θα ήθελα να επισημάνω ότι η τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς στο ότι, ενίοτε, νιώθει πως πρέπει να παραδοθεί στην εξουσία κάποιων οι οποίοι θεωρούνται ειδικοί και, σε πολλές περιπτώσεις, είναι, όπως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, των γιατρών. Και εκεί έρχεται για μια ακόμη φορά ο Μπακούνιν να μας θυμίσει την πάντοτε επίκαιρη ρήση του, ότι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους της νεωτερικότητας βρίσκεται στο γεγονός ότι οι επιστήμονες, από την ίδια τη φύση του αντικειμένου τους, μπορεί πολύ εύκολα να τοποθετηθούν στην πλευρά των καταπιεστών μας, συνιστώντας και αυτοί μια καταπιεστική τάξη που δύσκολα θα απαρνηθεί των προνομίων της, αφού θεωρεί ότι όχι μόνο δεν μας καταπιέζει, αλλά και μας σώζει (υπενθυμίζοντας ότι ο Μπακούνιν ήταν ένας από τους πρώτους επαναστάτες που είχαν υιοθετήσει τις αρχές της ομοιοπαθητικής με θετικά αποτελέσματα, όπως στην περίπτωση της χολέρας που είχε χτυπήσει τη Νάπολη κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί).

Κλαίρ Ωζιάς. Όνειρο μιας νέας μια ανοιξιάτικη μέρα - Tomás Ibáñez

Στη φωτογραφία διακρίνεται η Κλαιρ Ωζιάς καθισμένη στο κέντρο, με φίλους/ες της Ρομ το 1996

Εκείνη την Παρασκευή 3 του Μάη το 1968, η αστυνομία εισέβαλε στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, όπου μερικές εκατοντάδες φοιτητές είχαν μαζευτεί στην αυλή για να αγωνιστούν ενάντια στους φασίστες. Αυτά που συνέβησαν μετά είναι γνωστά: όχι μόνο η οργή εξερράγη πέριξ του πανεπιστημίου, με μια επιβλητική και αυθόρμητη διαδήλωση, αλλά η ηχώ της εξέγερσης έφτασε σε διάφορες περιοχές της γαλλικής επικράτειας.

Μόλις άναψε το φυτίλι, το συμβάν, που ονομάστηκε Μάης του ’68 ή γαλλικός Μάης, ήταν από εκείνη τη στιγμή που εφόρμησε προκειμένου να ταρακουνήσει το επικρατούν στάτους κβο και να αλλάξει ένα σωρό πράγματα. Εκείνη την ίδια Παρασκευή της 3ης του Μάη, στην πόλη της Λυών, μια μαθήτρια του λυκείου, χωρίς καμία προηγούμενη πολιτική εμπειρία, αλλά ευαίσθητη στους ήχους που έφταναν από το Παρίσι, ανακάλυψε ξαφνικά τον αναρχισμό και συμμετείχε ψυχή τε και σώματι στις δράσεις των CAL (Comités d'Action Licéens – Λυκειακές Επιτροπές Δράσης).

Γεννημένη το 1951, η Κλαιρ ήταν τότε 17 χρονών, πιτσιρίκα. Αφηγήθηκε εκείνη την έντονη εμπειρία σε ένα πανέμορφο κείμενο με τίτλο “Un mai mineur” («Ένας ελάσσων Μάης»), γραμμένο δέκα χρόνια μετά τον Μάη του ’68 και δημοσιευμένο από τις εκδόσεις Linterna Sorda στη συλλογή Esplendor en la noche. Είναι ένα σαφές παράδειγμα, το πολλοστό, του πώς συγκεκριμένα συμβάντα μεταμορφώνουν ξαφνικά και ριζικά τα άτομα, άφηνοντάς τους ένα σημάδι τόσο βαθύ, ώστε να κρατήσει σε ολόκληρη τη ζωή τους.

Από εκείνη τη στιγμή, όνειρα ελευθερίας και αλληλεγγύης, διάσπαρτα με εκρήξεις οργής ενάντια στην αδικία του συντεταγμένου συστήματος, συνόδευσαν την Κλαιρ μέχρι το νεκροκρέβατό της, στις 6 Αυγούστου 2024, στο Παρίσι. Για πάνω από μισό αιώνα, η αναρχική και συνεπώς φεμινιστική ενασχόληση της Κλαιρ Ωζιάς την κράτησε σταθερά στην πρώτη γραμμή, με τη δημοσίευση αναρίθμητων άρθρων και βιβλίων, με τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις και συνέδρια σε διάφορες πόλεις, στην υπεράσπιση των λαών των Ρομά και στη καταγγελία της γενοκτονίας τους.

Μια μεγάλη προσωπικότητα, μια αγαπητότατη φίλη, ένα παράδειγμα αναρχικής συνάφειας και αδάμαστης εξέγερσης. Τα άρθρα και τα βιβλία της αποτελούν ήδη μέρος της ελευθεριακής βιβλιογραφίας.

Τόμας Ιμπάνιες, Τρίτη 6 Αυγούστου 2024

(υ.γ 1 του Παναγιώτη Καλαμαρά, 3 Σεπτέμβρη 2024) Την Κλαιρ Ωζιάς τη γνωρίσαμε το 2018, όταν κατόπιν πρωτοβουλίας συντρόφων από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τον Τόμας Ιμπάνιες και τον Ζαν-Πιέρ Ντετέιγ για να μιλήσει για τα πενήντα χρόνια από τον Μάη του ’68 σε μια συνάντηση στην Αθήνα και στα Ελευθεριακά Φεστιβάλ Βιβλίου στη Θεσσσαλονίκη και τα Γιάννενα, όπως και στις εκδηλώσεις για τα 14 χρόνια της κατάληψης Ρόζα Νέρα στα Χανιά. Στην Αθήνα και στην εκδήλωση που έγινε στη Σχολή Καλών Τεχνών στις 9 Ιούνη 2018, η Άννα πήρε το θαυμάσιο βιβλίο της Trimards: “ Pègre » et mauvais garçons de Mai 68, εκδόσεις Atelier de creation libertaire, 2017, πολύτιμος οδηγός για τα «κακά παιδιά» και τη συμμετοχή τους σε εκείνο το αλησμόνητο συμβάν.

(υ.γ. 2 του Παναγιώτη Καλαμαρά, 3 Σεπτέμβρη 2014) Την Πέμπτη 29 Αυγούστου, πέταξε μακριά μια ακόμη καλή φίλη και συντρόφισσα από τα χρόνια της Νομικής και τον «χώρο» του κοινωνικού ανταγωνισμού. Η Άσπα Κωνσταντινίδου, ακάματη δικηγόρος και πάντοτε ενεργή κινηματικά, είχε γράψει και ένα θαυμάσιο βιβλίο το Όνειρο του μικρού ουρανού, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αχαρακτήριστες. Θα θυμάμαι πάντα τη φιγούρα της έτσι όπως τη συναντούσα είτε πάνω στο μηχανάκι της είτε πεζή στην ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων, αλλά και στην κατάληψη Πάτμου και Καραβία και στο Στέκι Άνω Κάτω Πατησίων. Μια ακόμη απώλεια για μια γενιά που δεν πίστεψε ότι θα μεγαλώσει ποτέ, τη δική μου γενιά που σφυρηλατήθηκε στις καταλήψεις ενάντια στον ν. 815 εκείνον τον πολύ μακρινό τώρα πια Δεκέμβρη του 1979.