Το νόμιμο, το υποχρεωτικό και το απαγορευμένο - Giorgio Agamben

Σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς, οι ανθρώπινες πράξεις κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες, οι οποίες είναι οι εξής: υποχρεωτικό, αξιέπαινο, επιτρεπόμενο, κατακριτέο, απαγορευμένο. Στο υποχρεωτικό αντιτίθεται το απαγορευμένο, σε αυτό που αξίζει να επαινεθεί αυτό που πρέπει να κατακριθεί. Όμως η πιο σημαντική κατηγορία είναι αυτή που βρίσκεται στο κέντρο και συνιστά, μπορούμε να πούμε, την πλάστιγγα στην οποία ζυγίζονται οι ανθρώπινες πράξεις και εκτιμάται η ευθύνη (η ευθύνη στην αραβική νομική γλώσσα λέγεται «βάρος»). Αν αξιέπαινο είναι αυτό του οποίου η πραγμάτωση επιβραβεύεται και η παράλειψη δεν απαγορεύεται, και κατακριτέο είναι αυτό του οποίου η παράλειψη επιβραβεύεται και η πραγμάτωση δεν απαγορεύεται, το επιτρεπόμενο είναι αυτό απέναντι στο οποίο το δίκαιο δεν μπορεί παρά να σιωπά και δεν είναι ούτε υποχρεωτικό ούτε απαγορευμένο, ούτε αξιέπαινο ούτε κατακριτέο. Αντιστοιχεί σε μια παραδεισένια κατάσταση, στην οποία οι ανθρώπινες πράξεις δεν συνεπάγονται οποιαδήποτε ευθύνη, δεν «ζυγίζονται», με κανέναν τρόπο, από το δίκαιο. Όμως –και αυτό είναι το κρίσιμο σημείο–, σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς είναι καλό αυτή η περιοχή, την οποία το δίκαιο δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να καταλάβει, να είναι η ευρύτερη δυνατή, αφού η δικαιοσύνη μιας πόλης αποτιμάται ακριβώς βάσει του χώρου που αφήνει ελεύθερο από κανόνες και κυρώσεις, από βραβεία και λογοκρισία.

Στην κοινωνία στην οποία ζούμε, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η περιοχή του επιτρεπόμενου περιστέλλεται ολοένα και περισσότερο και μια άνευ προηγουμένου κανονιστική υπερτροφία τείνει να μην αφήνει κανένα πλαίσιο της ανθρώπινης ζωής έξω από την υποχρέωση και την απαγόρευση. Χειρονομίες και συμπεριφορές, που ανέκαθεν θεωρούνταν αδιάφορες για το δίκαιο, έρχονται τώρα να ρυθμίζονται λεπτομερειακά και να τιμωρούνται με ακρίβεια, σε σημείο που δεν υπάρχει σχεδόν καμία σφαίρα των ανθρώπινων συμπεριφορών που να μπορεί να θεωρηθεί απλώς επιτρεπόμενη. Αρχικά όχι καλώς ορισμένοι λόγοι ασφάλειας και, στη συνέχεια, σε αυξανόμενο βαθμό, λόγοι υγείας, καθιστούν υποχρεωτική την παροχή αδείας προκειμένου να γίνουν οι πιο συνηθισμένες και αθώες πράξεις, όπως το να βολτάρεις στον δρόμο, να μπαίνεις σε ένα καφενείο ή να πηγαίνεις στον χώρο εργασίας σου.

Μια κοινωνία που περιστέλλει σε τέτοιο βαθμό το παραδεισένιο περιβάλλον των συμπεριφορών που δεν ζυγίζονται από το δίκαιο είναι όχι μόνο, όπως υποστήριζαν οι Άραβες νομικοί, μια άδικη κοινωνία, αλλά, ακριβώς, μια κοινωνία αβίωτη, στην οποία κάθε πράξη πρέπει να έχει αδειοδοτηθεί γραφειοκρατικά και επικυρωθεί νομικά, με την άνεση και την ελευθερία των συνηθειών, τη γλυκύτητα των σχέσεων και των μορφών ζωής, να μειώνονται σε βαθμό εξαφάνισης. Η ποσότητα των νόμων, των διαταγμάτων και των ρυθμίσεων είναι πλέον τέτοια, που όχι μόνο γίνεται αναγκαία η προσφυγή σε ειδικούς για να ξέρουμε αν μια πράξη είναι επιτρεπόμενη ή απαγορευμένη, αλλά μέχρι και οι λειτουργοί, οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή των νόμων, μπερδεύονται και αντιφάσκουν.

Σε μια παρόμοια κοινωνία, η τέχνη της ζωής δεν μπορεί παρά να συνίσταται στη μείωση στο ελάχιστο του υποχρεωτικού και του απαγορευμένου μέρους, και, αντιστρόφως, στη διεύρυνση στο μέγιστο της περιοχής του επιτρεπόμενου, στη μοναδική που καθίσταται δυνατή αν όχι μια ευτυχία, τουλάχιστον μια αγαλλίαση. Όμως αυτό είναι ακριβώς που οι φουκαράδες που μας κυβερνούν προσπαθούν παντοιοτρόπως να εμποδίζουν και να καταστούν δύσκολο, πολλαπλασιάζοντας τους κανόνες και τις ρυθμίσεις, τους ελέγχους και τις επαληθεύσεις. Μέχρις ότου η συμπαγής μηχανή που έχουν φτιάξει καταρρεύσει, μπλοκαρισμένη από τους ίδιους κανόνες και μηχανισμούς που επιτρέπουν τη λειτουργία της.

 

28 Νοέμβρη 2022

 

Αλιευθέν από τη στήλη που διατηρεί ο Τζόρτζο Αγκάμπεν στην ιστοσελίδα των ιταλικών εκδόσεων Quodlibet.

Υ.γ. Με περισσή χαρά ο υπουργός προστασίας του πολίτη Θεοδωρικάκος ανακοίνωσε, μετά την εκκένωση της κατάληψης Mundo Nuevo, ότι «άλλη μία κατάληψη απελευθερώθηκε, άλλος ένας χώρος αποδόθηκε στην κοινωνία σήμερα μετά από καλά οργανωμένη επιχείρηση της ΕΛΑΣ. Πρόκειται για κτίριο του Δήμου Θέρμης στη Θεσσαλονίκη που τελούσε υπό κατάληψη επί επτά έτη. Συνεχίζουμε αποτελεσματικά για την ασφάλεια των πολιτών». Τι άλλο θα περίμενε κανείς από έναν πρώην αρχι-Κνίτη που έγινε υπουργός της Δεξιάς, και μάλιστα στο υπουργείο αστυνομίας; Θα ήταν άσκοπο να παραθέσουμε τα λόγια του για άλλες τέτοιου τύπου επιχειρήσεις «απελευθέρωσης», όπως στο Στέκι Βιολογικού ή στην κατάληψη «Ντουγρού» στη Λάρισα. Αυτό που δεν καταλαβαίνει ο υπουργός, όπως και κάθε Κνίτης, αυθεντικός ή μεταλλαγμένος, είναι ότι το επιτρεπόμενο, έτσι όπως το θέτει και παραπάνω ο Αγκάμπεν, είναι κατάκτηση και αποτέλεσμα αγώνων ανιδιοτελών ανθρώπων, οι οποίοι-ες-α πραγματώνουν και βιώνουν έμπρακτα την έννοια της ελευθερίας, που κανενός είδους και ιδεολογίας αστυφύλακας δεν μπορεί να στερήσει από όσους-ες-α έχουν ως σύνθημά τους εκείνο το παλιό αλλά πάντα επίκαιρο «Ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα, αλληλεγγύη».